خالیدی كوڕی سەییار (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی سەییارى كوڕی عەبدعەوفى غیفاریە، زۆر جار جڵەوى وشترەكەى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) دەگرت.[1]
خالیدی كوڕی سینان (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی سینانى كوڕی ئەبی عوبەیدە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشدار بوانى غەزاى ئوحود، دواى وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە جەنگى جسردا شەهید بوو.[2]
خالیدی كوڕی عاص(رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عاصی كوڕی هیشامى كوڕی موغیرەى مەخزوومیە، باوكى لە جەنگى بەدرا بە بێباوەڕی كوژرا.[3]
دایكی ناوى عاتیكەی كچی وەلید بوو.[4]
خالید دواى فەتحى مەككە موسڵمان بوو و هەر لە مەككە مایەوە، عومەرى كوڕی خەططاب پاش نافعى كوڕی عەبدولحارث ئەم هاوەڵەی كرد بە بەرپرسی مەككە، دواتریش عوثمانى كوڕی عەففان لە هەمان پۆستدا هێشتیەوە.[5]
كە عەلى كوڕی ئەبوو طالیب بوو بە خەلیفە نامەیەكى نووسی بۆ خالیدى كوڕی عاص و بە والى مەككە هێشتیەوەو داواى لێكرد بەیعەتى بۆ وەربگرێت، بەڵام خەڵكی مەككە ئاماد نەبوون بەیعەت بدەن،[6] دواتر عەلى خالیدی لە والیەتى لابرد و لە شوێنیدا ئەبووقەتادەى ئەنصارى دانا.[7]
خالید لە ماوەى دەسەلآتی لە مەككە رۆژانى هەینی خۆى وتارى پێشكەش دەكرد، جا تا ساغ بوو بە پێوە وتارى دەدا و لەسەر زەویەكە بوو و نەدەچوویە سەر مینبەرەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، بەڵام كاتێك نەخۆش كەوت ئیتر لەسەر پلەیەكى پەیژەیەك دادەنیشت بۆ وتاردانەكەى.[8]
خالید تا سەردەمى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیانیش ژیاو لە سەردەمى ئەویشدا والى مەككە بوو.[9]
خالیدی كوڕی عەبدوڵاى عەدوى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عەبدوڵاى عەدویەو وەك وەفد هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو.[10]
خالیدی كوڕی عەبدوڵاى قنانى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عەبدوڵاى قینانیەو وەك وەفد هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو.[11]
خالیدی كوڕی عەبدولعوززا (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عەبدولعوززای كوڕی سەلامەى كوڕی موڕرەی خزاعیە، كونیەكەى ئەبوو خوناسە، كوڕێكی هەبوو بە ناوى مەسعوود كە دەوترێت ئەم بە ئەبوو خوناس ناسراو بووە.[12]
جارێك خالید ئاژەڵێكی سەربڕی بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، بۆ ئێوارە كە گەڕایەوە ماڵەوە تەماشاى كرد گۆشت لاى ژن و منداڵەكەى دانراوە،[13] جا ژن و منداڵەكانى زۆر بوون،[14] خالید بە ئوممو خوناسی ژنی وت ئەرێ ئەم گۆشتە چیە؟ ئەویش وتى نیوەى ئەو ئاژەڵەیە كە سەرت بڕیبوو بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەو بۆی ناردین، خالید وتى دەى با بتدایە منداڵەكان بیانخواردایە، ئەویش وتى هەموویان تێریان خواردووەو ئەمەش ماوەتەوە، بە مەرجێك جاران جار هەبوو بە مەڕێ یان دوان تێر نەدەبوون.[15]
خالیدی كوڕی عەددى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عەددى جوهەنیە، لەو هاوەڵانەیە كە لە مەدینە نیشتەجێ بوو.[16]
خالید دەڵێت: لە پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بیست دەیفەرموو:(من بلغه معروف من أخيه من غير مسألة ولا إشراف نفس فليقبله ولا يرده، فإنما هو رزق ساقه الله إليه)،[17] (هەركەسێك لە براكەیەوە شتێكی چاكى پێگەیشت بێ ئەوەى خۆی داواى بكات یان هەوڵی بۆ خۆبردنى بۆ بدات، ئەوە با وەریبگرێت و نەیگێڕێتەوە، چونكە ئەوە رۆزیەكە خواى گەورە بۆی بڕیوەتەوە).
خالیدی كوڕی عەمرى سولەمى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عەمرى كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى دووەمى عەقەبە و غەزاى بەدر.[18]
خالیدی كوڕی عەنبەس(رضي الله عنه)
ناوى خالیدى كوڕی عەنبەسە، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان.[19]
خالیدی كوڕی عوقبەى ئومەوى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی عوقبەی ئومەویە، عوقبەى باوكى لە جەنگى بەدردا بە بێباوەڕی كوژرا،[20] براى وەلیدی كوڕی عوقبەیە، لە فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو، دواتر لە ناوچەی رققە نیشتەجێ بوو و هەر لەوێ مایەوە.[21]
خالیدی كوڕی غەلاب(رضي الله عنه)
ناوى خالیدە، سەبارەت بە ناوى باوكى هەم بە غەلاب هاتووە، رایەكیش دەڵێت: باوكى ناوى حارثه، ئەم هاوەڵە خۆی نیشتەجێی طائیف بووە، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[22]
كاتێك خالید چوویە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) باسی فیتنەى دەكرد، خالیدیش وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نزام بۆ بكە خوا دوورم بگرێت لە فیتنە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ئەم نزایەی بۆ كرد(اللهم اكفه الفتن ما ظهر منها و ما بطن)،[23] (خوایە دوورى بگریت لە فیتنەى ئاشكرا و نهێنی).
خالید لە سەردەمى خیلافەتى عومەردا بەرپرسی بەیتولمال بوو،[24] لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففانیشدا خەلیفە كردى بە والى ئەصبەهان،[25] هەر لەوێ بوو، كاتێك بینى ناحەزان دژ بە عوثمان كۆبوونەتەوە، بڕیاریدا بگەڕێتەوە مەدینە تا بەرگری لە خەلیفە بكات، بەڵام ئەوەبوو هەواڵی شەهیدبوونى عوثمانى پێگەیشت،[26] بۆیە وازى هێنا لە پۆستەكەى و گەڕایەوە بۆ طائیف و لەوێ نیشتەجێ بوو، رایەكى تر دەڵێت: بەڵكو لەوێوە چوو بۆ بەصرەو لەوێ نیشتەجێ بوو.[27]
خالید كوڕێكی هەبوو بە ناوى عەمر، عەمر لە كاتى جەنگى جەمەلدا چوو بۆ لاى عەلى كوڕی ئەبوو طاليب، خەلیفە وتى ئەمە كێیە؟ وتیان عەمرى كوڕی خالیدە، وتى كوڕەكەى خالیدی كوڕی غەلابە؟ وتیان بەڵێ، عەلى وتى شایەتى دەدەم باوكى ئەمم بینی لە خزمەتى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) باسی فیتنەى دەكرد، خالیدیش وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نزام بۆ بكە خوا لە فیتنە دوورم بگرێت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ئەم نزایەی بۆ كرد(خوایە دوورى بگریت لە فیتنەى ئاشكرا و نهێنی) .[28]
خالیدی كوڕی قەیس(رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی قەیسی كوڕی مالیكە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، ئیبن ئیسحاق دەڵێت: یەكێك بوو لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە و غەزاى بەدر و ئوحودیش.[29]
خالیدی كوڕی قەیسی سەهمى (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی قەیسی سەهمیە، یەكێكە لە دڵراگیركراوان.[30]
خالیدی كوڕی كەعب(رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی كەعبی كوڕی عەمرە، لە پشتیوانانە لە بەنى مازن، لە رۆژی بیئر مەعوونەدا شەهید بوو.[31]
خالیدی كوڕی موغيث(رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی موغيثهو یەكێكە لە هاوەڵانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و فەرموودەیەكى لێوە گێڕاوەتەوە.[32]
خالیدی كوڕی نوعمان (رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی نوعمانە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، لە غەزاى موئتەدا بەشدار بوو و تیایدا شەهید بوو.[33]
خالیدی كوڕی هەوذە(رضي الله عنه)
ناوى خالیدی كوڕی هەوذەی كوڕی رەبیعەی عامیریە، برایەكی هەبوو بە ناوى حەرمەلە، ئەم دوو برایە پێكەوە هاتنە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوون، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) بە نامەیەك موژدەى موسڵمان بوونى ئەو دوانەى نارد بۆ خوزاعە.[34]
خالید كوڕێكی هەبوو بە ناوى عدا و كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كۆیلەیەكى لێ كڕی، عەدائیش موسڵمان بوو و ئەویش لە هاوەڵان بوو.[35]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 239.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 239.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 240.
[4] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج5، ص 445.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 240.
[6] - أنساب الأشراف، ج1، ص 320.
[7] - تاريخ مدينة دمشق لأبي القاسم الشافعي، دار الفكر (بيروت – 1995)، ج67، ص 151.
[8] - مصنف عبدالرزاق الصنعاني، الرقم 5113، أخبار مكة للفاكهي، الرقم 1734.
[9] - البداية والنهاية لابن كثير، ج8، ص 24.
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 242.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 242.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 242.
[13] - أخبار مكة للفاكهي، الرقم 2788.
[14] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 242.
[15] - أخبار مكة للفاكهي، الرقم 2788.
[16] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 244.
[17] - مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 888، صحيح ابن حبان، الرقم 3463، المستدرك على الصحيحين، الرقم 2305، قال الحافظ ابن حجر في الإصابة إسناده صحيح، كما صححه الذهبي في التلخيص، كما صححه الألباني في سلسلة الأحاديث الصحيحة، الرقم 1005.
[18] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 246.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 246.
[20] - أسد الغابة، ج2، ص 129.
[21] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 245.
[22] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 247.
[23] - أخبار أصبهان لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 180.
[24] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 247.
[25] - معرفة الصحابة لابن مندة، ص 482.
[26] - أسد الغابة، ج2، ص 131..
[27] - أسد الغابة، ج2، ص 131.
[28] - أخبار أصبهان لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 180، الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 247.
[29] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 248.
[30] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 248.
[31] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 248.
[32] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 250.
[33] - تاريخ مدينة دمشق، ج16، ص 215.
[34] - أسد الغابة، ج2، ص 139.
[35] - أسد الغابة، ج2، ص 139.