ناوى عائیشەی كچی ئەبووبەكری صدیقە، باوكى یەكێكە لە نزیكترین هاوەڵەكانى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و موژدەپێدراوى بەهەشت و یەكەم خەلیفەى موسڵمانان.
دایكی ناوى ئوممورومانى كچی عامیرە.
عائیشە زاناترینی نێو ئافرەتانى ئوممەتى ئیسلامە.[1]
خوشك و براكانى
برایەكی ناوى عەبدوڵا بوو، كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەبووبەكر كۆچیان كرد بەرەو مەدینە، عەبدوڵا دەچوو هەواڵی قوڕەیشیەكانى دەبرد بۆیان، ئەوكات گەنجێك بوو، دواتر عەبدوڵا لە غەزاكاندا بەشدارى كرد و لە هەریەك لە غەزاكانى فەتحى مەككەو حونەین و طائیفدا بەشدارى كرد و برینداریش بوو، ئەو برینەى مایەوە تا لە سەردەمى خیلافەتى باوكیدا لە مانگى شەووالى ساڵی یانزەى كۆچیدا وەفاتى كرد.[2]
برایەكى تری ناوى عەبدوڕەحمان بوو، ئەمیش هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و موحەممەدى كوڕیشی هاوەڵ بوو، عەبدوڕەحمان بەشدارى بەدرو ئوحودى كرد بە بێباوەڕی، دواتر لە حودەیبیەدا موسڵمان بوو، لە سەردەمى خیلافەتى باوكیدا بەشدارى جەنگى یەمامەى كرد و حەوت گەورە سەركردەى بێباوەڕانى كوشت، پاشان بەشدارى فتووحات بوو، لە جەنگى جەمەلدا هاوشانى عائیشەی خوشكی بەشدار بوو، دواجار لە ساڵی پەنجاو سێ دا كۆچی دوایی كرد.[3]
برایەكى تری ناوى موحەممەد بوو، ئەم منداڵەى لە حەجى ماڵئاواییدا لەدایك بوو، دواتر موحەممەد یەكێك بوو لە هێرشبەرانى سەر خەلیفە عوثمانى كوڕی عەففان، دواتریش كە میصری گرتە دەست لەگەڵ عەمرى كوڕی عاص جەنگا و سوپاكەى موحەممەد شكا و دواتر كوژرا و سووتێنرا.[4]
خوشكێكی ناوى ئەسماء بوو، هەر زۆر زوو لە مەككە موسڵمان بوو و هاوسەری زوبەیری كوڕی عەووام بوو، كۆچی كرد بۆ مەدینەو سكی هەبوو بە عەبدوڵاى كوڕی زوبەیرەوە، بە خاوەن دوو پشتێنەكە ناسراوە، تەمەنێكی زۆری كرد تا لە سەردەمى ئومەویدا دەسەلآتى عەبدوڵاى لە حیجاز بینی و مەرگى عەبدوڵاى كوڕی بینی و پاش ماوەیەكى زۆر كەم لەو رووداوە وەفاتى كرد،[5] لە پیتی (أ) دا باسی ژیانەكەیمان كردووە.
خوشكێكی تری ناوى ئومموكلثوم بوو، ئەبووبەكرى باوكى لە سەرەمەرگدا بوو كە حەبیبەى كچی خاریجە سكی هەبوو بەو كچەیەوە.[6]
لەدایكبوونى:
لەدایكبوونى عائیشە راجیایی لەسەرە، چونكە ئەمەش بەستراوەتەوە بە مەسەلەى تەمەنى لەكاتى هاوسەرگیری لەگەڵ پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).
عائیشە دەڵێت هێشتا هۆشم نەكردبوویەوە كە باوك و دایكم باوەڕدار بوون، چی رۆژێكیش دەهات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەیانى و ئێوارە دەهات بۆ لامان.[7]
ذەهەبی دەڵێت عائیشە لە دواى هاتنى ئیسلام لەدایك بوو و تەمەنى هەشت ساڵ بچووكتر بوو لە فاطيمه.[8]
هاوسەرگیری لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)
دواى وەفاتى خەدیجە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سەودەى بە هاوسەر گرت و ماوەیەك تەنها سەودە خێزانى بوو، هەندێ دەق هاتووە كە نزیكەی سێ ساڵ تەنها سەودە هاوسەری بوو، ئینجا عائیشەی بەهاوسەرگرت.[9]
سەودە تەمەنى زۆر بوو، دەترسا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تەلآقی بدات،[10] داواى كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تەلآقی نەدات، هەروەها ئەو رۆژەی خۆی كە مافی بوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بچێتەوە بۆ لاى، بەخشی بە عائیشە.[11]
هاوسەرگیری پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵ عائیشە پێش كۆچی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو بۆ مەدینە، نزیكەی ساڵ و نیوێك یان دوو ساڵ پێش هیجرەت بوو كە عائیشەی مارە كرد، دواتر لە مانگى شەووالى ساڵی دووەمى كۆچی و پاش گەڕانەوەى لە غەزاى بەدر ئینجا گواستیەوە.[12]
كاتێك خەدیجە وەفاتى كرد، خەولەى كچی حەكیم وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) هاوسەرگیری ناكەیت؟ ئەویش فەرمووى كێ بە هاوسەر بگرم؟ خەولە وتى كچت ئەوێت یان بێوەژن؟ فەرمووى ئەگەر كچ بێ كێ؟ خەولە وتى كچی خۆشەویستترین دروستكراوى خوا لەلات، عائیشەی كچی ئەبووبەكر؟ فەرمووى ئەى ئەگەر بێوەژن بێ كێ؟ وتى سەودەى كچی زەمعە، بڕواى پێ هێناویت و شوێن فەرمایشتت كەوتووە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى دەی بڕۆ و داوایان بكە بۆم، خەولە چوو بۆ ماڵی ئەبووبەكر و وتى ئەی ئوممورومان خواى گەورە چ خێر و بەرەكەتێكی بۆ داباراندون؟ ئەویش وتی چیە؟ خەولە وتى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) منى ناردووە بۆ داواى عائیشە، ئەویش وتى چاوەڕێ بكە تا ئەبووبەكر دێتەوە، ئەبووبەكر هاتەوەو خەولە پێی وت كە بۆچی هاتووە؟ ئەبووبەكر وتى جا بۆی گونجاوە لەكاتێدا عائیشە برازایەتی-براى ئایینی-؟! خەولە چوویەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و مەسەلەكەى بۆ باسكرد، ئەویش فەرمووى (بگەڕێرەوە بۆ لاى و ئەم قسەی منی پێ بڵێ، من براى تۆ م وتۆیش براى منیت لە ئیسلامدا، كچەكەشت گونجاوە بۆ من)، خەولەش گەڕایەوەو پەیامى پێغەمبەرى خواى(صلى الله عليه وسلم) پێگەیاند، ئەبووبەكر وتى چاوەڕێ بكە، چونكە موطعيمي كوڕی عەددى داواى عائیشەی كردبوو بۆ كوڕەكەى، ئەبووبەكر چوو بۆ لای موطعيم، كەچی خۆیشی و ژنەكەشی تانەیان لێدا لەسەر موسڵمانبوونى، بەوە ئەبووبەكر یەكلا بوویەوە، ئەبووبەكر بە خەولەى وت پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بۆ بانگ بكە، ئەویش چوو پێغەمبەرى خواى(صلى الله عليه وسلم) بانگ كرد و ئەبووبەكر عائیشەی لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مارە كرد، ئەوكاتیش تەمەنى شەش ساڵان بوو.[13]
سەبارەت بە تەمەنى عائیشە لە كاتى مارەكردن و گواستنەوەیدا قسەو باسێكی زۆر هەیەو كراویشە بە گومانێك بەرامبەر بە ئیسلام، چونكە رایەك دەڵێت تەمەنى نۆ ساڵ بووە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) گواستوویەتیەوە.[14]
عائیشە دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كە منى بە هاوسەر گرت تەمەنم شەش ساڵان بوو،... كاتێكیش پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) منى گواستەوە تەمەنم نۆ ساڵان بوو،[15] كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) منى گواستەوە كەلوپەلی یاریەكانیشم لەگەڵ خۆم برد، كاتێكیش پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد تەمەنم هەژدە ساڵان بوو.[16]
هەر لە گێڕانەوەى تردا هاتووە كە عائیشە لە حەوت ساڵیدا مارە كراوە.[17]
عائیشە دەڵێت كاتێك كۆچمان كرد بۆ مەدینەو لە تەمەنى نۆ ساڵیدا بووم، لەناو هاوڕێكانمدا بووم، دایكم هاوارى لێكردم و منیش چووم و نەمزانى بۆچی بانگم دەكات، دەستی گرتم و منى بردە بەردەرگا و لەوێ بردمیە ماڵەوە، بڕێك ئافرەتى پشتیوانان دانیشتبوون، وتیان لەسەر خێر و بەرەكەت و بەختى باش بێت، دایكم منى دایە دەست ئەوان، ئەوانیش سەریان شۆردم و منیان رازاندەوەو تەسلیمی پێغەمبەرى خوایان (صلى الله عليه وسلم) كردم.[18]
لە رووداوى ئیفكدا كە لە ساڵی پێنجەمى كۆچیدا روویدا، كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پرسیارى كرد لە بەریرە بزانێت راى چیە، بەریرە وتى: عائیشە ئافرەتێكە تەمەنى كەمە، كە لە لاى هەویر دەشێلم بە دیاریەوە خەوى لێدەكەوێت و باڵندەو پەلەوەر دێن هەویرەكە دەخۆن.[19]
عائیشە دەڵێت من لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووم بڕێ كچی هاوڕێم هەبوون دەهاتن بۆ لام یارییان دەكرد لەگەڵم، كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەهاتەوە ئەوان لە شەرمدا خۆیان دەشاردەوە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) یەك یەك ئەوانى دەناردەوە بۆ لام تا یاریم لەگەڵ بكەن.[20]
لە هەموو ئەو گێڕانەوانەى پێشووەوە دەردەكەوێت كاتێ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوی بەهاوسەر گرتووە تەمەنى عائیشە كەم بووە، چونكە هەموو فەرموودەكان صەحیحن و لە صەحیحی بوخاری و موسلیمدا هاتون.
كۆچی عائیشە بۆ مەدینە
عائیشەو كچەكانى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) لە دواى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كۆچیان كرد بۆ مەدینە، عائیشە دەڵێت دواى ئەوەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كۆچی كرد بۆ مەدینە، زەیدی كوڕی حارثهى نارد بۆ لامان و ئەبوورافیعی مەولاشی لەگەڵدا نارد، دوو وشتر و پێنج سەد درهەمى پێدان تا بۆ كۆچەكە چی وشتریان پێویستە بیكڕن، ئەبووبەكریش عەبدوڵاى كوڕی ئورەيقيطى بە دوو یان سێ وشترەوە نارد و نامەیەكى نووسی بۆ عەبدوڵاى كوڕی ئەبووبەكر و فەرمانى پێدەكرد دایكی و من و ئەسمائی خوشكم بەودا بنێرێت بۆ مەدینە، ئەوەبوو كەوتنەڕێ، لەنیوەی رێدا زەید بە پارەكە سێ وشترى كڕی، دواتر هەموویان هاتنە مەككەو رێیان كەوتە طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا كە دەیویست خێزانى ئەبووبەكر ببات بۆ مەدینە، ئەوەبوو هەموومان كەوتینەڕێ، زەید و ئەبوورافیع فاطيمه و ئومموكلثوم و سەودەى كچی زەمعەیان هێنان، هەروەها زەید ئومموئەیمەن و ئوسامەى كوڕی زەیدی هێنا، عەبدوڵاى كوڕی ئەبووبەكریش دایكم و من و ئەسمائی هێنا، طهلحەش هاودەم بە ئێمە هات و هەموو پێكەوە كەوتینەڕێ تا گەیشتینە مەدینە، ئەو كات موسڵمانان خەریكی دروستكردنى مزگەوتى مەدینە بوون.[21]
عائیشە دەڵێت كە هاتینە مەدینە ماوەى مانگێك تووشی نەخۆشی و ئازارێكی زۆر بووم.[22]
[1] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج2، ص 135.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 27-28.
[3] - أسد الغابة، ج3، ص 481-483.
[4] - أسد الغابة، ج5، ص 106.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 487.
[6] - أسد الغابة، ج2، ص 105.
[7] - صحيح البخاري، الرقم 466.
[8] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج2، ص 139.
[9] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 265.
[10] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 53.
[11] - أسد الغابة، ج7، ص 173.
[12] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج2، ص 135.
[13] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 25198، سنه شعيب الأرناؤوط.
[14] - سير أعلام النبلاء للذهبي، ج2، ص 135.
[15] - صحيح البخاري، الرقم 3703، صحيح مسلم، الرقم 2625.
[16] - صحيح مسلم، الرقم 2627.
[17] - صحيح مسلم، الرقم 2627.
[18] - صحيح مسلم، الرقم 2625، صحيح ابن حبان، الرقم 7206، سنن أبي داود، الرقم 4307، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 4770.
[19] - صحيح البخاري، الرقم 2515.
[20] - صحيح البخاري، الرقم 5784، صحيح مسلم، الرقم 4574، صحيح ابن حبان، الرقم 5944، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 8671.
[21] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 6755.
[22] - صحيح مسلم، الرقم 2625.