ئەیمەنى كوڕی خورەیم (رضي الله عنه)
ناوى ئەیمەنى كوڕی خورەیمی كوڕی فاتیكى ئەسەدیە، دایكی ناوى صەمائی كچی ثهعلەبەیە، ئەیمەن لە رۆژی فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو، ئەوكات گەنجێكى تازە پێگەیشتوو بووە.[1]
ئەیمەن فەرموودەى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[2]
فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرى خواوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوەو دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتاری دەدا فەرمووى (يا أيها الناس عدلت شهادة الزور إشراكا بالله)، (ئەى خەڵكینە شایەتى دانى درۆ هاوتاى هاوەڵدانانە بۆ خواى گەورە)، پاشان ئەم ئایەتەى خوێندەوە (فاجتنبوا الرجس من الأوثان واجتنبوا قول الزور).[3]
ئەیمەن لاى خەلیفەكان زۆر خۆشەویست بوو بەتایبەت لاى مەڕوانى كوڕی حەكەم، تەنانەت كاتێك مەڕوانى كوڕی حەكەم دژ بە ضوحاكى كوڕی قەیس جەنگا، بە ئەیمەنى وت حەز دەكەین لەم جەنگەدا لەگەڵماندا بیت، ئەویش وتى باوكم و مامم بەشدارى جەنگى بەدر بوون و رایانسپاردوم هەرگیز لەگەڵ كەسێك نەجەنگم كە موسڵمانەو شایەتى دەدات هیچ پەرستراوێ نیە جگە لە خودا، ئەگەر بەڵێننامەیەكم بۆ دەنووسیت كە نەچمە دۆزەخ ئەوە لەگەڵت دێم و دەجەنگم، ئەوەبوو مەڕوان چەند قسەیەكى پێ وت، ئەیمەنیش لە وەڵامدا بە شیعر پێی وت ناجەنگم دژ بە موسڵمان بۆ كەسێ كە دەسەلآت بۆ ئەوە و تاوانەكەش بۆ من.[4]
كەسانێكى وا هەن هەموو تاوانەكان لەیەك ئاستدا سەیر دەكەن، بەڵام ئەوە لاى من هیچ راستیەكى نیە، چونكە خواى گەورە هەندێ تاوانى لە هەندێكى تر گەورەتر داناوە، ئەوەى من بۆی دەروانم ئەوەیە خواى گەورە رێگری كردووە لە ئەنجامدانى هەموو تاوانەكان هەرچەندە هەندێكیان گەورەترن لە هەندێكی تریان، هەركەس شتێ لەو تاوانانە بكات ئەوا گەیشتووە بە تاوانباران وەك چۆن خەڵكێكی تر بە تاوانى تر پێی گەیشتون، چونكە هەركامیان بەپێی تاوانەكەى ناوى تاوانبارى لێ دەنرێ با تاوانى هەندێكیان لەوی تریان گەورەتر بێت، لەم فەرموودەدا (شایەتى دانى درۆ هاوتاى هاوەڵدانانە بۆ خواى گەورە) بۆمان روون دەبێتەوە هاوەڵ دانان و شایەتى دانى درۆ لە نەهیدا یەكسانن و خوا لە یەك كاتدا دوورەپەرێزى كردووە لە هەردووكیان، بۆیە هەردووكیان لە نەهی و تاواندا یەكسانن .. نابینیت دز دەستى دەبڕدرێت لە روبعە دینارێكدا و ئەگەر نەگەیشتە ئەو رێژەیە دەستی نابردرێت؟ دەكرێت بوترێت ئەوە دزەو هەردووكیان (دەست بڕاو و دەستە نەبڕاوەكەش) پێیان بوترێت دز و هەردووكیان تاوانیان كردبێت، بەڵام لە سزادا بەپێی رێژەى زیاترى تاوانەكە جیاوازن.[5]
موحەممەد موبارەكفورى لە شەرحی جامیعی ترمذیدا دەڵێت: (شایەتى دانى درۆ هاوتاى هاوەڵدانانە بۆ خواى گەورە) واتە شایەتى دانى درۆى هاوشێوەى هاوەڵ دانان بۆ خوا داناوە لە تاوانكاریدا، چونكە هاوەڵ دانان بۆ خوا درۆیە لە ئاست خوادا كە دروست نیە، شایەتى دانى درۆیش درۆیە لە ئاست بەندەدا كە ئەمیش دروست نیە، لە واقیعدا هەردووكیشیان ناواقیعین.[6]
ئەیمەنى كوڕی ئوم ئەیمەن (رضي الله عنه)
ناوى ئەیمەنى كوڕی عوبەیدی كوڕی زەیدی كوڕی عەمرە، دایكی ناوى ئوم ئەیمەنە، ئوم ئەیمەنى دایكی لە سەردەمى نەفامیدا لە مەككە لەگەڵ عوبەید هاوسەرگیری كرد، عوبەیدە ماوەیەكى كەم هاتە مەككەو لەوێ مایەوە، دواتر ئوم ئەیمەنى برد بۆ مەدینەو لەوێ لە مەدینە ئەیمەن لەدایك بوو، دواتر عوبەید مرد، ئینجا ئوم ئەیمەن گەڕایەوە بۆ مەككەو لەوێ شووی كرد بە زەیدی كوڕی حارثه.[7]
ئوممو ئەیمەنى دایەنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو،[8] ئەیمەن لە دایكەوە براى ئوسامەى كوڕی زەید بوو، واتە ئوم ئەیمەن دایكی ئوسامە و ئەیمەنیش بوو.[9]
كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەچوو بۆ دەستنوێژ گرتن و دەست بە ئاو گەیاندن ئەیمەن لەگەڵیدا بوو و پێویستیەكانى بۆ بەجێدەگەیاند.[10]
ئەیمەن كوڕێكى هەبوو بە ناوى حەججاج.[11]
هەندێ كەس وەك ئیبن عەبدولبەر هەریەك لە ئەیمەنى كوڕی ئوم ئەیمەن و ئەیمەنى كوڕی عوبەیدی حەبەشی بە یەك هاوەڵ دەزانن،[12] بەڵام ئیبن ئەثير دەڵێت راستتر وایە ئەو دوانە لەیەك جیان.[13]
ئیبن ئیسحاق دەڵێت ئەم ئایەتە لەسەر ئەیمەن و هاوەڵەكانى دابەزى (فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا ولا يشرك بعبادة ربه أحدا).[14]
ئەیمەن لە غەزاى حونەیندا شەهید بوو.[15]
[1] - أسد الغابة، ج1، ص241.
[2] - المعجم الأوسط للطبرانى، الرقم 3584.
[3] - سنن الترمذي، الرقم 2277، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 17267، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 946، ضعفه الألباني في تحقيق كتاب الإيمان لابن سلام، باب ذكر الذنوب التي تلحق بالكبائر بلا خروج من الإيمان و قال و استغربه الترمذي.
[4] -مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 911، أسد الغابة، ج1، ص241.
[5] - في تحقيق الألبانى لكتاب الإيمان لابن سلام، باب ذكر الذنوب التي تلحق بالكبائر بلا خروج من الإيمان.
[6] - تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي للمباركفورى، دار الكتب العلمية، بيروت، ج6، ص481.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص170.
[8] - أسد الغابة، ج1، ص242.
[9] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص128، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص170.
[10] - أسد الغابة، ج1، ص242.
[11] - البداية و النهاية لابن كثير، ج5، ص314، الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص152.
[12] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص128.
[13] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص589، أسد الغابة، ج1، ص242.
[14] - البداية و النهاية لابن كثير، ج5، ص313.
[15] - أسد الغابة، ج1، ص242.