ناوى جاهیمەى كوڕی عەبباسی كوڕی میرداسی سولەمیە، كونیەكەى ئەبوو موعاویەیە،[1] جاهیمە كوڕێكى هەبوو بە ناوى موعاویە كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[2]
جاهیمە یەكێك بوو لە بەشداربوانى غەزاى خەندەق.[3]
عەبباسی باوكى یەكێك بوو لە هاوەڵانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كە پێش فەتحى مەككە موسڵمان بوو و بە ژمارەیەكى زۆری سوارەوە چوو بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا لەگەڵیدا لە فەتحى مەككەدا بەشدار بن.[4]
جاهیمە دەڵێت هاتم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا سەبارەت بە جیهاد كردن راوێژی پێ بكەم،[5] لە گێڕانەوەیەكی تردا موعاویەی كوڕی جاهیمە دەڵێت وتم من نیەتى جیهادم هێناوە لەگەڵ تۆدا تا بەوە رەزامەندى خواو بەهەشت بەدەست بهێنم، ئەویش فەرمووى (ئایا دایكت زیندووەو ماوە؟) وتم بەڵێ، فەرمووى (ارجع فبرها)، (دەى بگەڕێرەوەو چاكە لەگەڵ دایكت بكە)، دواتر لە لایەكى ترەوە هاتمە خزمەتى و وتم ئەى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)من نیەتى جیهادم هێناوە لەگەڵ تۆدا تا بەوە رەزامەندى خواو بەهەشت بەدەست بهێنم، ئەویش فەرموى (ويحك أحية أمك؟)ماڵوێران ئایا دایكت زیندووە؟ وتم بەڵێ، فەرمووى (دەى بگەڕێرەوە بۆ لاى و چاكەى لەگەڵ بكە)، جاهیمە دەڵێت ئەمجاریان لە بەرامبەریەوە هاتمەوە خزمەتى و وتم ئەى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) من نیەتى جیهادم هێناوە لەگەڵ تۆدا تا بەوە رەزامەندى خواو بەهەشت بەدەست بهێنم، ئەویش فەرمووى (ماڵوێران ئایا دایكت زیندووە؟) وتم بەڵێ، فەرمووى (ويحك، الزم رجلها فثم الجنة)، [6] (ماڵت وێران دەى بڕۆ پەیوەستى قاچەكانى بە چونكە بەهەشت لەوێدایە).
لە گێڕانەوەیەكى تردا هاتووە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێی فەرموو (اذهب فألزمها فإن الجنة عند رجليها)،[7] (بڕۆ لاى دایكت بە چونكە بەهەشت لاى پێكانى دایكتە).
ئەم فەرموودەیە ئاماژەیە بە گەورەیی فەزڵی دایك وباوك و چاكەكردن لەگەڵیاندا، هەروەك لە فەرموودەى صەحیحدا هاتووە یەكێك لە گوناهە گەورەكان بریتیە لە ئازاردانى دایك و باوك، خواى گەورەش فەرمان دەكات بە موسڵمان ئەگەر دایك و باوك یەكێكیان یان هەردووكیان پیر بوون و لاى منداڵەكەیان مانەوەو ئازار و نارەحەتیشیان دروست كرد بۆیان ئەوا منداڵەكەیان تەنها ئۆف وتنێكیش چیە لە بەرامبەریاندا نەیڵێت، چ جاى ئەو مندالآنەى كە بێ ئەوەى دایك و باوكیان پێویستیان بەوان بێت خراچە دەنوێنن لە رووی دایك وباوكیاندا، هەیانە كاریگەرە بە ماددە و هەیانە كاریگەرە بە ژنەكەى و هەیانە كاریگەرە بە منداڵەكەى و هەیانە كاریگەرە بە بیرو بیركردنەوەى خۆی، هەریەك لەوانەو چەندینی تر هۆكارن بۆ ئازاردانى دایك و باوك، وەك چۆن دەكرێت هەریەك لەوانە بكرێنە هۆكار بۆ دڵخۆش كردنى دایك و باوك، جا چ رەحمەتێكە كەسێك سۆزى دایك و باوكى بۆ بمێنێت، مەگەر پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) تكاى نەكرد لاى خواى گەورە تا رێی پێ بدات سەردانى گۆڕەكەیان بكات؟ هەروەك بەپێی فەرموودەكانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەزانین ئەركى منداڵ بەرامبەر بە دایك و باوك تەنها بە مردنیان كۆتایی نایەت، بەڵكو چەندین مافی ترى دایك و باوك هەن بەسەر منداڵەوە وەك نزاكردن بۆ دایك و باوك و سەردانى خزمان و كەسە خۆشەویستەكانیان و سەردانى گۆڕیان و خۆپاراستن لە قسەو كارێك كە ببێتە هۆكار تا خەڵكی تر نەفرین و قسەی ناشیرینیان پێ بڵێن.
هەروەها ئەوەش روونە كە فەزڵى چاكەكردن لەگەڵ دایكدا لەپێشترە لە ئاست باوكدا وەك چۆن لە فەرموودەى صەحیحدا هاتووە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە وەڵامى هاوەڵێكدا كە وتى كێ باشترین كەسە تا هاودەمى بكەم فەرمووى دایكت، تا سێ جار ئەوەى دووبارە كردەوە تا لە جارى چوارەمدا فەرمووى باوكت، ئەمە بەو مانایە نا باوك پشتگوێ بخرێت، چونكە چاكە لەگەڵ دایك و باوك و ئازاردانى دایك و باوك لە قورئان و فەرموودەدا پێكەوە باس كراون، چاكە لەگەڵ هەردووكیان واجبە و خراپە نواندیش بەرامبەریان گوناهى گەورەیە و هیچ راجیاییەكیش لەوەدا نیەو چەندین دەقی قورئان و فەرموودەش لەو بارەوە هەن،
سەبارەت بە حوكمى چوون و نەچوون بۆ جیهاد لەكاتى بوونى دایك و باوكدا، ئەوا ئەگەر جیهادكردنەكە جیهادى كیفایە بوو ئەوا مۆڵەت خواستنى دەوێت، بەڵام ئەگەر جیهادكردنەكە بوو بە فەرزى عەین ئەوا پێویست بە مۆڵەتى دایك و باوك ناكات، شەوكانى لە كتێبەكەیدا (نيل الأوطار) ئەم فەرموودەو فەرموودەى تریش دێنێت و دواتر دەڵێت: هەموو ئەمانە لە كاتێكدایە كە جیهاد لەسەر ئەو كەسە نەبووبێت بە فەرزى عەین، بەڵام كە بوو بە فەرزى عەین ئەوا گوێڕایەڵی بەندە لە سەرپێچی خوادا دروست نیە).[8]
[1] - أسد الغابة، ج1، ص 387.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 446.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 446.
[4] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 271.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 446.
[6] - سنن ابن ماجة، الرقم 2777، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن ابن ماجة، الرقم 2781.
[7] - السنن الكبرى للنسائي، الرقم 4181، المستدرك على الصحيحين، الرقم 2438 و صححه الذهبي في التلخيص، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 16571، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1608.
[8] - نيل الأوطار للشوكاني، ج8، ص 38.