خالیدی كوڕی وەلید(رضي الله عنه) -بەشی دووەم-

خالیدی كوڕی وەلید(رضي الله عنه) -بەشی دووەم- موسڵمان بوونى خالید سەبارەت بە كاتى موسڵمانبوونى خالید چەند رایەك هاتووە، رایەك دەڵێت: دواى حودەیبیە بووە، رایەكی تر دەڵێت: پێش فەتحى خەیبەر بووە، رایەك دەڵێت لە ساڵی پێنجەمى كۆچیدا موسڵمان بووە،[1] بەڵام ئەم رایە دروست نیە چونكە خالید لە رێككەوتنى حودەیبیەو لە عومرەى دواى حودەیبیەشدا هەر بێباوەڕ بووە. بەڵام ئەو فەرمایشتەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە عومرەى پاش حودەیبیە كارى تێكرد و خالید بڕیاریدا موسڵمان بێت، بۆیە لەو بارەوە عوثمانى كوڕی طهلحەى دواند و هەردووكیان رێككەوتن كۆچ بكەن بۆ مەدینە، ئەوەبوو بەری بەیان هەردووكیان دەچوون بەرەو مەدینە، لە رێدا گەیشتن بە عەمری كوڕی عاص،[2] عەمر وتى ئەی ئەبوو سولەیمان بەرەو كوێ دەچیت؟ خالدیش وتى بەخوا موحەممەد پێغەمبەرى خوایەو دەچم تا موسڵمان بم، تا كەى ئیتر؟ عەمریش وتى دەی بەخوا منیش تەنها بۆ ئەوە هاتوم موسڵمان بم، ئەوەبوو چوون تا گەیشتنە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و خالید پێش كەوت و موسڵمان بوو و بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئینجا عەمریش نزیك بوویەوەو لەسەر ئەوە بەیعەتى دا كە خواى گەورە لە تاوانەكانى پێشووى خۆش بێت، ئینجا عوثمانى كوڕی طهلحەش موسڵمان بوو،[3] پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دڵخۆش بوو بە موسڵمان بوونیان و ئەوەى بە جەرگبڕانى قوڕەیش چواند.[4] خالید خۆی دەگێڕێتەوەو دەڵێت: كاتێك خواى گەورە خێری هێنایە رێم و ئیسلامى خستە دڵمەوە و ژیری پێ بەخشیم، خۆم بە خۆمم دەوت خۆ من چی جەنگى دژ بە موحەممەد هەیە بینیم، چی جاریش چووبم كە گەڕاومەتەوە دەروونم پێی وتوم ئەو كارو شوێنە هی من نیە، موحەممەدیش بەمزوانە سەردەكەوێت، ئەوەبوو كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەرەو حودەیبیە هات بە سوارەى بێباوەڕانەوە دەرچووم و لە ناوچەی عوسفان رێم پێگرت، دواتر كە قوڕەیش رێككەوتن لەگەڵی وتم ئیتر بۆ كوێ بچم؟ بۆ لاى نەججاشی كە ئەوانەى چوون بۆ لاى نەججاشی لەوێ پارێزراون و خۆیشی بوەتە شوێنكەوتەى موحەممەد؟ یان بچم بۆ لاى هیرەقل و واز لە ئایینی خۆم بهێنم و ببم بە نەصرانى و جوولەكە و شوێن عەجەم بكەوم، یان وەك ئەو خەڵكەى تر لە ماڵی خۆم بمێنمەوە، ئەوەبوو لە ماڵی خۆم مامەوە تا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ عومرە هاتە مەككەو منیش چوومەدەرەوە، وەلیدی براشم لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتبوو بۆ مەككە و بەدوامدا گەڕابوو، بەڵام منى بەدینەكردبوو، بۆیە نامەیەكی بۆ نووسیبووم و تیایدا نووسیبووى (زۆر سەرم سوڕ دەمێنێت چۆن ئیسلام هەڵنابژێریت... پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پرسیارى لێكردم كوا خالید؟ منیش وتم خوا بیهێنێت، ئەویش فەرمووى: كەسی وەك ئەو هی ئەوە نیە بێئاگا بێت لە ئیسلام و ئەگەر ئەو بەهێزی و توانایەی لەگەڵ موسڵمانان دژ بە بێباوەڕان بەكاربهێنایە باشتر بوو بۆی و بە دڵنیاییشەوە پێش كەسانى ترمان دەخست) دەى براكەم فریا كەوە چەند دواكەوتووى قەرەبووی بكەرەوە)، خالید دەڵێت: كە نامەكەم خوێندەوە گوڕ و تین گرتمى تا بەرە وئیسلام بچم، ئینجا شەوەكەى خەوم بینی لە ناوچەیەكى وشك و رووتەنى تەنگەلآندا بووم و چووم بەرەو خاكێكی سەوزایی بەرفراوان، كە چوومە مەدینە باسم كرد بۆ ئەبووبەكر، ئەویش وتى وشكەلآنە تەنگەلآنەكە بێباوەڕیەكەت بوو، سەوزاییە بەرفراوانەكەش موسڵمان بوونەكەتە،...ئینجا كە ویستم بچم بۆ مەدینە صەفوانى كوڕی ئومەییەم بینی و وتم ئەی ئەبوو وەهب وانازایت ئێمە لە هەڵەداین، وا موحەممەد سەركەوت بەسەر عەرەب و عەجەمدا، با بچین بۆ لاى و شوێنی بكەوین، گەورەیی ئەو بۆ ئێمەشە، بەڵام ئەو زۆر بە سەختى بەرپەرچی دامەوەو وتى ئەگەر تەنها من مابم شوێنی بكەوم شوێنی ناكەوم، منیش جێمهێشت و وتم ئەم كابرایە لە بەدردا براكەى كوژراوە، بۆیە وایە، ئینجا رێم كەوتە عیكریمەى كوڕی ئەبوو جەهل و چیم بە صەفوان وتبوو بەویشم وت، ئەویش هەمان وەڵامى صەفوانى پێ وتم، منیش وتم دەی ئەم قسانەم لاى كەس باس مەكە، چوومەوە ماڵەوەو فەرمانم كرد سوارەكەم ئامادە كرا و دەرچووم تا گەیشتم بە عوثمانى كوڕی طهلحە، وتم ئەمەیان هاوڕێمە، مەسەلەكەم بۆ باس كرد و ئەویش ئامادەبوو بێت، وتم ئەم ئێوارە دەمەوێت دەربچم، ئەوەبوو بۆ بەرەبەیان چووین، ... لە رێدا عەمری كوڕی عاصمان بینی، ئەویش هاتبوو تا موسڵمان بێت، ئەوەبوو لە مانگى صەفەرى ساڵی هەشتی كۆچیدا گەیشتینە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[5] خالید دەڵێت: كە چوومە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتم ئە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) تۆ دەزانیت من لە چەند جەنگ و هەڵوێستدا دژایەتیم كردویت، بۆیە لە خوا داوا بكە لەوانەم خۆش بێت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (ئیسلام ئەوەی پێش خۆی دەسڕێتەوە)، منیش وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لەسەر ئەوە بەڵێنم پێبدە كە ئەو نزایەم بۆ بكەیت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (اللهم اغفر لخالد بن الوليد كل ما أوضع فيه من صد عن سبيلك)،[6] (خوایە لەهەموو ئەو رێگریانەى خالید خۆش بە كە خستیە بەردەم رێ و بانگەوازەكەت). ئیتر لەو ساتە بەدواوە خالید لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و دەیویست قەرەبووی دژایەتى پێشووی ئیسلام بە خزمەتكردنى ئیسلام بكاتەوەو ئەوەشی بەجێگەیاند. پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە نزیك ماڵی خۆیەوە زەویەكى دانا بۆ خالید تا لێوەی نزیك بێت، ئەوەبوو كاتێك حارثهى كوڕی نوعمان پارچە زەویەكى بە میرات بۆ مایەوە، بەخشی بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش دابەشی كرد بە سەر چەند هاوەڵێكیدا، یەكێك لەوانە خالید بوو.[7] خالید لە جەنگى موئتەدا كاتێك پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) حارثى كوڕی عومەیری ئەزدى وەك نێردراو نارد بۆ لاى پاشاى بوصرا تا بانگى بكات بۆ ئیسلام، لە موئتەدا شەهید كرا، شورەحبیلى كوڕی عەمرى غەسانى رێی پێ گرت و بەستیەوەو داى لە گەردنى و كوشتى، كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەو هەواڵەى پێ گەیشت سوپاى نارد بەرەو موئتە.[8] پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سریەیەكى بە سەركردایەتى زەیدی كوڕی حارثه ئامادەكرد كە نزیكەی سێ هەزار سەربازى لەبەردەستدا بوو، ئەمەش لە مانگى جەمادیلئوولاى ساڵی هەشتەمى كۆچیدا بوو، ئینجا فەرمانى كرد ئەگەر زەید كوژرا با جەعفەرى كوڕی ئەبوو طاليب ببێتە ئەمیر، ئەگەر ئەویش كوژرا با عەبدوڵاى كوڕی رەواحە ببێتە ئەمیر، ئەگەریش عەبدوڵا كوژرا، ئەوە با موسڵمانان لەنێو خۆیاندا كەسێك دیارى بكەن.[9] كاتێك سوپاكە لەگەڵ دوژمندا جەنگان هەریەك لەو سێ هاوەڵە سەركردەیە شەهید بوون،[10] پاش ئەوەى ئیبن رەواحە شەهید بوو خێرا ثابتی كوڕی ئەقرەم ئالآكەى گرت و نەیهێشت بكەوێتە زەوى و ئالآكەى دایە دەست خالیدی كوڕی وەلید.[11] بەمجۆرە دەبینین خالید هێشتا دوو مانگ بوو هاتبوویە مەدینەو موسڵمان بووبوو، خێرا چوو بەشدارى كرد لە جەنگێكدا دژ بە رۆمەكان كە گەورە زلهێزی ئەوكات بوون، چونكە خالید لە مانگى صەفەردا گەیشتە مەدینەو لە مانگى جەمادیلئوولادا چوو بۆ جەنگى موئتە. كاتێك لە غەزاى موئتەدا ثابت ئالآكەى هەڵگرتەوە هاوارى دەكرد ئەی پشتیوانان، پاشان وتى ئەى موسڵمانان لەسەر كەسێك رێككەون، ئەوانیش وتیان تۆ، ئەویش وتى نا من نایكەم، ئەوەبوو لەسەر خالیدى كوڕی وەلید رێككەوتن،[12] ئینجا سەیری خالیدی كوڕی وەلیدی كرد و وتى ئەى ئەبوو سولەیمان ئالآكە بگرە، ئەویش وتى من هەڵیناگرم تۆ شیاوتریت چونكە تەمەنت زیاترە و لە بەدریشدا بەشدار بویت، ثابت وتى ئەی پیاو ئالآكە بگرە، سوێند بەخوا ئەم ئالآیەم بە نیازى تۆ هەڵگرتووە، ئینجا هاوارى كرد ئەی موسڵمانان رازین لەسەر خالید، هەموو وتیان بەڵێ.[13] ئەوكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە مەدینە بوو، لەسەر مینبەر وتارى دەدا بۆ هاوەڵان، هەواڵی سوپاى موسڵمانانى دەدا بە هاوەڵان و دەیفەرموو:( هەواڵی ئەو سوپا غەزاكارەتان پێبدەم؟) هەواڵی پێدان كە هەریەك لەو سێ سەركردەى یەكەم شەهید بون، دواتر فەرمووى: (پاشان خالیدی كوڕی وەلید ئالآكەى گرتەدەست، ئەو یەكێك نەبوو لە ئەمیرە دەستنیشان كراوەكان، بەڵكو خۆی ئەمیرایەتى گرتەدەست...خوایە ئەو –خالید- شمشێرێكە لە شمشێرەكانى خۆت، خوایە لەسەر دەستى سەركەوتن ببەخشی)، لەو رۆژەوە خالید ناوى نرا شمشمێری خوا (سیف الله).[14] خالید كە سەركردایەتى سوپاى گرتەدەست یەكەمجار سوپاى موسڵمانانى لەدەست بێباوەڕە رۆم و عەرەبە بەكرێگیراوەكان رزگار كرد و پاشەكشەی كرد پێیان، بۆ بەری بەیان خالید دەستكارى رێكخستنى سوپاكەى كرد، لاى راست و چەپ و پێش و دواوەى سوپاكەى گۆڕی، بەوە رۆمەكان وایانزانى موسڵمانان سوپاى هاوكارییان بۆ هاتووە،[15] بۆیە لەسەر دەستى موسڵمانان شكستێكی سەختیان تووش بوو.[16] خالید خۆی دەگێڕێتەوە دەڵێت: لەو رۆژەدا نۆ شمشێر بە دەستمەوە شكان، تەنها شمشێرێكى یەمەنى بەدەستمەوە بەرگەى گرت.[17] كاتێك سوپاكە بەرەو مەدینە گەڕانەوە، پغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمانان چوون بۆ پێشوازییان، بەڵام موسڵمانان لەتاو خەفەتى ئەوەى كە بۆچی ئەو هەموو شەهیدەیان هەبووەو سەرنەكەوتون خۆڵیان فڕێ دەدا بەروویاندا و دەیانوت ئەی راكردوان راتانكرد و رێی خواتان بەردا؟! پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) وەڵامى دانەوەو فەرمووى: (ليسوا بالفرار و لكنهم الكرار إن شاء الله)،[18] (ئەوانە راكردوو نین، بەڵكو خوا بیەوێت هێرش دەبەنەوە). [1] - أسد الغابة، ج2، ص 135. [2] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 252. [3] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 17443، حسنه شعيب الأرناؤوط. [4] - أسد الغابة، ج3، ص 599. [5] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 474-476، البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 238-239. [6] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1682، البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 240. [7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 253. [8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 343. [9] - البداية والنهاية، ج4، ص 241. [10] - البداية والنهاية، ج4، ص 245. [11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383. [12] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 245. [13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 253. [14] - صحيح ابن حبان، الرقم 7157، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7976، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 21950، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 36286، صححه شعيب الأرناؤوط، حسنه الألباني في أحكام الجنائز(1/33). [15] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 248. [16] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 486. [17] - صحيح البخاري، الرقم 4030، صحيح ابن حبان، الرقم 7198، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 31979، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 3708، فضائل الصحابة لأحمد بن حنبل، الرقم 1423. [18] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1715، تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 491. 1223

موسڵمان بوونى خالید

سەبارەت بە كاتى موسڵمانبوونى خالید چەند رایەك هاتووە، رایەك دەڵێت: دواى حودەیبیە بووە، رایەكی تر دەڵێت: پێش فەتحى خەیبەر بووە، رایەك دەڵێت لە ساڵی پێنجەمى كۆچیدا موسڵمان بووە،[1] بەڵام ئەم رایە دروست نیە چونكە خالید لە رێككەوتنى حودەیبیەو لە عومرەى دواى حودەیبیەشدا هەر بێباوەڕ بووە.

بەڵام ئەو فەرمایشتەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە عومرەى پاش حودەیبیە كارى تێكرد و خالید بڕیاریدا موسڵمان بێت، بۆیە لەو بارەوە عوثمانى كوڕی طهلحەى دواند و هەردووكیان رێككەوتن كۆچ بكەن بۆ مەدینە، ئەوەبوو بەری بەیان هەردووكیان دەچوون بەرەو مەدینە، لە رێدا گەیشتن بە عەمری كوڕی عاص،[2] عەمر وتى ئەی ئەبوو سولەیمان بەرەو كوێ دەچیت؟ خالدیش وتى بەخوا موحەممەد پێغەمبەرى خوایەو دەچم تا موسڵمان بم، تا كەى ئیتر؟ عەمریش وتى دەی بەخوا منیش تەنها بۆ ئەوە هاتوم موسڵمان بم، ئەوەبوو چوون تا گەیشتنە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و خالید پێش كەوت و موسڵمان بوو و بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئینجا عەمریش نزیك بوویەوەو لەسەر ئەوە بەیعەتى دا كە خواى گەورە لە تاوانەكانى پێشووى خۆش بێت، ئینجا عوثمانى كوڕی طهلحەش موسڵمان بوو،[3] پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دڵخۆش بوو بە موسڵمان بوونیان و ئەوەى بە جەرگبڕانى قوڕەیش چواند.[4]

خالید خۆی دەگێڕێتەوەو دەڵێت: كاتێك خواى گەورە خێری هێنایە رێم و ئیسلامى خستە دڵمەوە و ژیری پێ بەخشیم، خۆم بە خۆمم دەوت خۆ من چی جەنگى دژ بە موحەممەد هەیە بینیم، چی جاریش چووبم كە گەڕاومەتەوە دەروونم پێی وتوم ئەو كارو شوێنە هی من نیە، موحەممەدیش بەمزوانە سەردەكەوێت، ئەوەبوو كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەرەو حودەیبیە هات بە سوارەى بێباوەڕانەوە دەرچووم و لە ناوچەی عوسفان رێم پێگرت، دواتر كە قوڕەیش رێككەوتن لەگەڵی وتم ئیتر بۆ كوێ بچم؟ بۆ لاى نەججاشی كە ئەوانەى چوون بۆ لاى نەججاشی لەوێ پارێزراون و خۆیشی بوەتە شوێنكەوتەى موحەممەد؟ یان بچم بۆ لاى هیرەقل و واز لە ئایینی خۆم بهێنم و ببم بە نەصرانى و جوولەكە و شوێن عەجەم بكەوم، یان وەك ئەو خەڵكەى تر لە ماڵی خۆم بمێنمەوە، ئەوەبوو لە ماڵی خۆم مامەوە تا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ عومرە هاتە مەككەو منیش چوومەدەرەوە، وەلیدی براشم لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتبوو بۆ مەككە و بەدوامدا گەڕابوو، بەڵام منى بەدینەكردبوو، بۆیە نامەیەكی بۆ نووسیبووم و تیایدا نووسیبووى (زۆر سەرم سوڕ دەمێنێت چۆن ئیسلام هەڵنابژێریت... پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پرسیارى لێكردم كوا خالید؟ منیش وتم خوا بیهێنێت، ئەویش فەرمووى: كەسی وەك ئەو هی ئەوە نیە بێئاگا بێت لە ئیسلام و ئەگەر ئەو بەهێزی و توانایەی لەگەڵ موسڵمانان دژ بە بێباوەڕان بەكاربهێنایە باشتر بوو بۆی و بە دڵنیاییشەوە پێش كەسانى ترمان دەخست) دەى براكەم فریا كەوە چەند دواكەوتووى قەرەبووی بكەرەوە)، خالید دەڵێت: كە نامەكەم خوێندەوە گوڕ و تین گرتمى تا بەرە وئیسلام بچم، ئینجا شەوەكەى خەوم بینی لە ناوچەیەكى وشك و رووتەنى تەنگەلآندا بووم و چووم بەرەو خاكێكی سەوزایی بەرفراوان، كە چوومە مەدینە باسم كرد بۆ ئەبووبەكر، ئەویش وتى وشكەلآنە تەنگەلآنەكە بێباوەڕیەكەت بوو، سەوزاییە بەرفراوانەكەش موسڵمان بوونەكەتە،...ئینجا كە ویستم بچم بۆ مەدینە صەفوانى كوڕی ئومەییەم بینی و وتم ئەی ئەبوو وەهب وانازایت ئێمە لە هەڵەداین، وا موحەممەد سەركەوت بەسەر عەرەب و عەجەمدا، با بچین بۆ لاى و شوێنی بكەوین، گەورەیی ئەو بۆ ئێمەشە، بەڵام ئەو زۆر بە سەختى بەرپەرچی دامەوەو وتى ئەگەر تەنها من مابم شوێنی بكەوم شوێنی ناكەوم، منیش جێمهێشت و وتم ئەم كابرایە لە بەدردا براكەى كوژراوە، بۆیە وایە، ئینجا رێم كەوتە عیكریمەى كوڕی ئەبوو جەهل و چیم بە صەفوان وتبوو بەویشم وت، ئەویش هەمان وەڵامى صەفوانى پێ وتم، منیش وتم دەی ئەم قسانەم لاى كەس باس مەكە، چوومەوە ماڵەوەو فەرمانم كرد سوارەكەم ئامادە كرا و دەرچووم تا گەیشتم بە عوثمانى كوڕی طهلحە، وتم ئەمەیان هاوڕێمە، مەسەلەكەم بۆ باس كرد و ئەویش ئامادەبوو بێت، وتم ئەم ئێوارە دەمەوێت دەربچم، ئەوەبوو بۆ بەرەبەیان چووین، ... لە رێدا عەمری كوڕی عاصمان بینی، ئەویش هاتبوو تا موسڵمان بێت، ئەوەبوو لە مانگى صەفەرى ساڵی هەشتی كۆچیدا گەیشتینە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[5]

خالید دەڵێت: كە چوومە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتم ئە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) تۆ دەزانیت من لە چەند جەنگ و هەڵوێستدا دژایەتیم كردویت، بۆیە لە خوا داوا بكە لەوانەم خۆش بێت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (ئیسلام ئەوەی پێش خۆی دەسڕێتەوە)، منیش وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لەسەر ئەوە بەڵێنم پێبدە كە ئەو نزایەم بۆ بكەیت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (اللهم اغفر لخالد بن الوليد كل ما أوضع فيه من صد عن سبيلك)،[6] (خوایە لەهەموو ئەو رێگریانەى خالید خۆش بە كە خستیە بەردەم رێ و بانگەوازەكەت).

ئیتر لەو ساتە بەدواوە خالید لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو و دەیویست قەرەبووی دژایەتى پێشووی ئیسلام بە خزمەتكردنى ئیسلام بكاتەوەو ئەوەشی بەجێگەیاند.

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە نزیك ماڵی خۆیەوە زەویەكى دانا بۆ خالید تا لێوەی نزیك بێت، ئەوەبوو كاتێك حارثهى كوڕی نوعمان پارچە زەویەكى بە میرات بۆ مایەوە، بەخشی بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش دابەشی كرد بە سەر چەند هاوەڵێكیدا، یەكێك لەوانە خالید بوو.[7]

خالید لە جەنگى موئتەدا

كاتێك پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) حارثى كوڕی عومەیری ئەزدى وەك نێردراو نارد بۆ لاى پاشاى بوصرا تا بانگى بكات بۆ ئیسلام، لە موئتەدا شەهید كرا، شورەحبیلى كوڕی عەمرى غەسانى رێی پێ گرت و بەستیەوەو داى لە گەردنى و كوشتى، كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەو هەواڵەى پێ گەیشت سوپاى نارد بەرەو موئتە.[8]

پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سریەیەكى بە سەركردایەتى زەیدی كوڕی حارثه ئامادەكرد كە نزیكەی سێ هەزار سەربازى لەبەردەستدا بوو، ئەمەش لە مانگى جەمادیلئوولاى ساڵی هەشتەمى كۆچیدا بوو، ئینجا فەرمانى كرد ئەگەر زەید كوژرا با جەعفەرى كوڕی ئەبوو طاليب ببێتە ئەمیر، ئەگەر ئەویش كوژرا با عەبدوڵاى كوڕی رەواحە ببێتە ئەمیر، ئەگەریش عەبدوڵا كوژرا، ئەوە با موسڵمانان لەنێو خۆیاندا كەسێك دیارى بكەن.[9]

كاتێك سوپاكە لەگەڵ دوژمندا جەنگان هەریەك لەو سێ هاوەڵە سەركردەیە شەهید بوون،[10] پاش ئەوەى ئیبن رەواحە شەهید بوو خێرا ثابتی كوڕی ئەقرەم ئالآكەى گرت و نەیهێشت بكەوێتە زەوى و ئالآكەى دایە دەست خالیدی كوڕی وەلید.[11]

بەمجۆرە دەبینین خالید هێشتا دوو مانگ بوو هاتبوویە مەدینەو موسڵمان بووبوو، خێرا چوو بەشدارى كرد لە جەنگێكدا دژ بە رۆمەكان كە گەورە زلهێزی ئەوكات بوون، چونكە خالید لە مانگى صەفەردا گەیشتە مەدینەو لە مانگى جەمادیلئوولادا چوو بۆ جەنگى موئتە.

كاتێك لە غەزاى موئتەدا ثابت ئالآكەى هەڵگرتەوە هاوارى دەكرد ئەی پشتیوانان، پاشان وتى ئەى موسڵمانان لەسەر كەسێك رێككەون، ئەوانیش وتیان تۆ، ئەویش وتى نا من نایكەم، ئەوەبوو لەسەر خالیدى كوڕی وەلید رێككەوتن،[12] ئینجا سەیری خالیدی كوڕی وەلیدی كرد و وتى ئەى ئەبوو سولەیمان ئالآكە بگرە، ئەویش وتى من هەڵیناگرم تۆ شیاوتریت چونكە تەمەنت زیاترە و لە بەدریشدا بەشدار بویت، ثابت وتى ئەی پیاو ئالآكە بگرە، سوێند بەخوا ئەم ئالآیەم بە نیازى تۆ هەڵگرتووە، ئینجا هاوارى كرد ئەی موسڵمانان رازین لەسەر خالید، هەموو وتیان بەڵێ.[13]

ئەوكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە مەدینە بوو، لەسەر مینبەر وتارى دەدا بۆ هاوەڵان، هەواڵی سوپاى موسڵمانانى دەدا بە هاوەڵان و دەیفەرموو:( هەواڵی ئەو سوپا غەزاكارەتان پێبدەم؟) هەواڵی پێدان كە هەریەك لەو سێ سەركردەى یەكەم شەهید بون، دواتر فەرمووى: (پاشان خالیدی كوڕی وەلید ئالآكەى گرتەدەست، ئەو یەكێك نەبوو لە ئەمیرە دەستنیشان كراوەكان، بەڵكو خۆی ئەمیرایەتى گرتەدەست...خوایە ئەو –خالید- شمشێرێكە لە شمشێرەكانى خۆت، خوایە لەسەر دەستى سەركەوتن ببەخشی)، لەو رۆژەوە خالید ناوى نرا شمشمێری خوا (سیف الله).[14]

خالید كە سەركردایەتى سوپاى گرتەدەست یەكەمجار سوپاى موسڵمانانى لەدەست بێباوەڕە رۆم و عەرەبە بەكرێگیراوەكان رزگار كرد و پاشەكشەی كرد پێیان، بۆ بەری بەیان خالید دەستكارى رێكخستنى سوپاكەى كرد، لاى راست و چەپ و پێش و دواوەى سوپاكەى گۆڕی، بەوە رۆمەكان وایانزانى موسڵمانان سوپاى هاوكارییان بۆ هاتووە،[15] بۆیە لەسەر دەستى موسڵمانان شكستێكی سەختیان تووش بوو.[16]

خالید خۆی دەگێڕێتەوە دەڵێت: لەو رۆژەدا نۆ شمشێر بە دەستمەوە شكان، تەنها شمشێرێكى یەمەنى بەدەستمەوە بەرگەى گرت.[17]

كاتێك سوپاكە بەرەو مەدینە گەڕانەوە، پغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمانان چوون بۆ پێشوازییان، بەڵام موسڵمانان لەتاو خەفەتى ئەوەى كە بۆچی ئەو هەموو شەهیدەیان هەبووەو سەرنەكەوتون خۆڵیان فڕێ دەدا بەروویاندا و دەیانوت ئەی راكردوان راتانكرد و رێی خواتان بەردا؟! پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) وەڵامى دانەوەو فەرمووى: (ليسوا بالفرار و لكنهم الكرار إن شاء الله)،[18] (ئەوانە راكردوو نین، بەڵكو خوا بیەوێت هێرش دەبەنەوە).

[1] - أسد الغابة، ج2، ص 135.

[2] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 252.

[3] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 17443، حسنه شعيب الأرناؤوط.

[4] - أسد الغابة، ج3، ص 599.

[5] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 474-476، البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 238-239.

[6] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1682، البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 240.

[7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 253.

[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 343.

[9] - البداية والنهاية، ج4، ص 241.

[10] - البداية والنهاية، ج4، ص 245.

[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 383.

[12] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 245.

[13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 253.

[14] - صحيح ابن حبان، الرقم 7157، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7976، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 21950، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 36286، صححه شعيب الأرناؤوط، حسنه الألباني في أحكام الجنائز(1/33).

[15] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 248.

[16] - تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 486.

[17] - صحيح البخاري، الرقم 4030، صحيح ابن حبان، الرقم 7198، مصنف ابن أبي شيبة، الرقم 31979، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 3708، فضائل الصحابة لأحمد بن حنبل، الرقم 1423.

[18] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1715، تاريخ الإسلام للذهبي، ج2، ص 491.