طهلحە لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففاندا

طهلحە لە سەردەمى عوثمانى كوڕی عەففان و لەكاتى سەرهەڵدانى فیتنەى نەیارانى عوثماندا، بە وتەى خۆی رۆڵی پێویست و باشی نەگێڕا، بەجۆرێك كاتێك عوثمان شەهید كرا، ئینجا راچڵەكى و زۆر پەژارەى بۆ خوارد و وتى تەنها رژانى خوێنم قەرەبووى ئەو هەڵوێستەم دەكاتەوە.[1]

جا ئەم بابەتە مشتومڕێكی زۆری لێكەوتوەتەوە، هەندێ پێیان وایە طهلحە لەئاست عوثماندا كەمتەرخەم بووە، هەندێكی تر پێیان وابووە طهلحە هاندەر بووە دژ بە عوثمان، هەندێكیش دەڵێن طهلحە یەكێك بووە لە بكوژانى عوثمان.

ئیبن ئەثير دەڵێت  طهلحە زۆر توند بوو بەرامبەر بە عوثمان.[2]

ذەهەبی دەڵێت هەڵوێستى طهلحە بەرامبەر بە عوثمان خۆ لێ بێئاگاكردن و هاندانى خەڵك بوو لە روویدا و ئەوەی بە ئیجتیهادێك كرد، دواتر كە لەناوچوونى عوثمانى بینی راى گۆڕا و پەشیمان بوویەوە كە بۆچی پشتیوانى عوثمانى نەكردووە.[3]

ئین كەثير دەڵێت لە سەردەمى فیتنەى نەیارانى عوثماندا طهلحە كەنارى گرت لێی، هەندێ كەسیش دەیانوت یەكێك بووە لەوانەى هێرشیان بردوەتە سەری.[4]

كاتێك خەڵكێك هاتن بۆ مەدینەو سكالآیان بوو لە كاربەدەستانى عوثمان، طهلحە چوو بۆ لاى عوثمان و زۆر بە توندى قسەی لەگەڵ كرد، واتە هاندەرەكان خەڵكێك بوون كە وایان نیشان دەدا دەسەلآتەكەى عوثمان ستەمى تێدایە.[5]

چەندین گێڕانەوەى تر بە سەنەدى لاواز هاتون كە باس لەوە دەكەن طهلحە هاندەر بووە دژ بە عوثمانى كوڕی عەففان، بەڵام بە كۆى گشتی گێڕانەوەكان دەردەكەوێت كە طهلحە لە هەڵوێست نواندن بەرامبەر نەیارانى عوثمان كەمتەرخەم بووە و هیچ بەرهەڵستیەكى بەرامبەریان نەبووە.

طهلحە لە سەردەمى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا

كاتێك عوثمانى كوڕی عەففان كوژرا، دایكانى باوەڕداران (هاوسەرەكانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)) چووبوون بۆ حەج بۆ مەككە تا لەدەست ئەو فیتنەى مەدینەى گرتووەتەوە رزگار بن، كاتێك ویستیان بگەڕێنەوە مەككە، هەواڵیان پێگەیشت كە عوثمان كوژراوە، بۆیە لە مەككە مانەوە تا بزانن بارەكە بە چی دەگات، ئەوەبوو عەلى كوڕی ئەبوو طالیب بێ پێشنیازى خۆی بەیعەتى پێدرا، بەتایبەت كە خەواریجەكان زۆریان لە عەلى كرد هەرچەندە عەلى خۆی رقی بوو لێیان، بەڵام هیواى وابوو دەرفەتێكی بۆ بگونجێت تا لەناویان بەرێت، ئەوەبوو كە ئەو فشارە بینرا ژمارەیەك لە خزمانى عوثمان لە بەنوئومەییە دەرچوون بۆ مەككە، هەریەك لە زوبەیر و طهلحەش داواى مۆڵەتیان كرد تا بچن بۆ مەككەو عەلیش مۆڵەتى پێدان و ئەوانیش چوون بۆ مەككە، خەڵكێكی زۆریش شوێنیان كەوت، لە بەصرەو مەدینەو یەمەن و چەند شوێنی ترەوە خەڵكێكی زۆر روویكردە مەككەو لەوێ ژمارەیەكى زۆری هاوەڵان و دایكانى باوەڕداران و جەماوەرێك كۆبوونەوەو داواى خوێنی عوثمانیان دەكرد، عائیشەی دایكی باوەڕدارانیش جڵەوى مەسەلەكەى گرتبوویەدەست.[6]

مەسەلەى بەیعەتدانى طهلحەو چوونى بۆ بەصرەو بەشدارى لە جەنگى جەمەلدا پێشتر لە ژیانى زوبەیری كوڕی عەووامدا باسكراوە، بۆیە لێرەدا دووبارەى ناكەینەوە.

كوژرانى طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا

دواتر كە جەنگى جەمەل روویدا، عەلى كوڕی ئەبووطالیب طهلحەى دواند و هەندێ لەو قسانەى پێ وت كە بە زوبەیری وتبوو، طهلحە ش كەنارى گرت لە جەنگەكەو دواتر تیرێكی بەركەوت و كوژرا،[7] مەڕوانى كوڕی حەكەم طهلحەى كردە چاو، چونكە ئەوی بە بكوژی عوثمانى كوڕی عەففان دەزانى و دەیوت ئەمە پشتیوانى نەیارانى عوثمان بوو، بۆیە تیرێكی تێگرت و داى لە ئەژنۆی، بەردەوام خوێنی لێدەچوو تا كوشتى،[8] ئەمەش لە رۆژی پێنج شەممە و دەی جومادیلئوولاى ساڵی سی و شەشی كۆچیدا بوو، ئەو كات تەمەنى نزیكەی شەست و چوار ساڵ دەبوو.[9]

كاتێك عەلى تەرمەكەى طهلحەى بینی، خۆڵی سەر دەموچاوى دەتەكاند و رەحمەتى بۆ دەنارد و دەیوت خۆزگە بیست ساڵ لەمەوبەر بمردمایە، خۆی و هاوەڵانى لەسەر تەرمى طهلحە دەگریان.[10]

چەندین زانا رایان وایە مەروان بكوژی طهلحەیە، لەوانە: ئیبن عەبدولبەر دەڵێت: زانا جێمتمانەكان هاوڕان كە مەڕوان بكوژی طهلحەیە.[11]

طهلحە كەسێكی زۆر بەخشندە بوو و بەخشندەییەكەى جۆرێك لە ناوازەیی وەرگرتبوو، دەیان نموونەش لەو بارەوە هاتون.[12]

ئیبن حەجەریش دەڵێت ئەو گێڕانەوەى هاتووە كە مەڕوان طهلحەى كوشتووە سەنەدەكەى صەحیحە.[13]

ئیبن ئەثيریش دەڵێت مەڕوان طهلحە ى كوشت.[14]

ئیبن كەثير دەڵێت پێم وایە ئەوە راستترە كە مەڕوان نەبووە تیرەكەى داوە لە طهلحە ئەگەرچی زیاتر وا بلآوە مەڕوان بووە.[15]

ذەهەبیش هەمان ئەو گێڕانەوانە دێنێت و دواتر دەڵێت پێم وایە بكوژەكەى طهلحە تاوانى هاوتاى بكوژەكەى عەلیە.[16]

ئیبن خەییاط دەڵێت تیرێكی وێڵ بەر طهلحە كەوت، دواتریش ئەو گێڕانەوە دێنێت كە مەڕوان كوشتوویەتى.[17]

ئیبنولموطههر دەڵێت مەڕوان طهلحەى كوشت.[18]