ضه مضهمى كوڕی مالیك(رضي الله عنه)
ناوى ضه مضهمى كوڕی مالیكى عامیریە، لە موسڵمانبوانى پاش فەتحى مەككەیە.[1]
ضهبى كوڕی مالیك (رضي الله عنه)
ناوى ضهبی كوڕی مالیكە، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[2]
ضهححاكى كوڕى حارثه(رضي الله عنه)
ضهححاكى كوڕى حارثه لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، ئەم هاوەڵە یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە، هەروەها یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[3]
ضهححاكى كوڕی خەلیفە(رضي الله عنه)
ناوى ضهححاكى كوڕی خەلیفەیە، لە پشتیوانانە لە ئەشهەلیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەنى نەضير.[4]
لە سەردەمى خیلافەتى عومەرى كوڕی خەططابدا ضهححاك جۆگەیەكى ئاوى راكێشا بۆ زەویەكەى و دەبوو بە زەویەكەى موحەممەدى كوڕی مەسلەمەدا بیبات، موحەممەدیش رازى نەبوو، ضهححاك وتى بۆچی رازى نابیت لەكاتێكدا زیانت پێ ناگەیەنێت، بەڵكو سوودیشی هەیە بۆت، موحەممەد رازى نەبوو، بۆیە ضهححاك چوو مەسەلەكەى بۆ عومەر باسكرد، عومەر موحەممەدى بانگ كرد و فەرمانى كرد رێی پێ بدات، كەچی موحەممەد رازى نەبوو، عومەر وتى بۆچی رازى نابیت، لەكاتێكدا سوودی هەیە بۆت و زیانى نابێت بۆت؟ موحەممەد وتى رازى نابم، عومەر وتى دەی بەخوا ئەگەر بەسەر سكیشتدا بێت دەبێت ئەو جۆگە تێپەڕێت.[5]
ضهححاكى كوڕی سوفیان (رضي الله عنه)
ناوى ضهححاكى كوڕی سوفیانى سولەمیە، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئالآیەكى دایە دەست ضهححاك، لە سەردەمى هەڵگەڕانەوەدا ضهححاك ئامۆژگارى هۆزەكەى خۆی كرد وا نەكەن، كەچی ئەوان لێی تووڕە بوون و قسەیان پێ وت ، ئەویش هۆزەكەى خۆی جێهێشت، هەرچەند وتیان بمێنەرەوە، بەڵام ئەو رازى نەبوو و دواتر هاودەم بە موسڵمانان بۆ كوشتارى هۆزەكەى هاتەوەو لە جەنگەكەدا شەهید بوو.[6]
ضهححاكى كوڕی سوفیانى كیلابی (رضي الله عنه)
ناوى ضهححاكى كوڕی سوفیانى كوڕی عەوفى كیلابیە و كونیەكەى ئەبوسەعیدە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئالآیەكى دایە دەستی و كردى بە بەرپرسی كۆكردنەوەى زەكاتى هۆزەكەى.
ضهححاك دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەی ضهححاك خواردنت چیە؟ وتم ئەى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) گۆشت و شیر، فەرمووى دواتر چی لێدێت؟ وتم ئەوەى لێ دێت كە دەیزانیت، فەرمووى دەى خواى گەورە بۆ نموونەى دنیا ئەوەى هێناوەتەوە كە لە ئادەمیزاد دەردەچێت.[7]
ضهححاك زۆر جار شمشێرێكى بەدەستەوە بوو و لەسەر سەری پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) رادەوەستا و بەرگری لێدەكرد.[8]
جارێك عومەرى كوڕی خەططاب لە سەردەمى خیلافەتى خۆیدا هاوارى كرد كێ سەبارەت بە خوێن بایی زانیاری لایە با پێم بڵێت، ضهححاك هەستا و وتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نامەى بۆ من نووسی تا لە خوێن بایی ئەشیەم میراتى بدەم بە ژنەكەى، عومەر وتى بڕۆرە ناو خێوەتەكەم تا دێم، ضهححاك چوو و خەلیفە هات و ضهححاك فەرموودەكەى بۆ گێڕایەوەو عومەریش بەو جۆرە حوكمى دا.[9]
ضهححاكى كوڕی عەبدعەمر (رضي الله عنه)
ناوى ضهححاكى كوڕی عەبد عەمرە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە بەنى نەججار، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزا بەرد، لە غەزاى ئوحودیشدا بەشدارى كرد.[10]
ضهمرە(رضي الله عنها)
ناوى ضهمرەیەو هاوسەری ئەبی قەیسە، طهبەری دەڵێت ئەم ئایەتە لەبارەى ئەوەوە دابەزى (ولا تنكحوا ما نكح آباؤكم من النساء...).[11]
ضهمرەى كوڕی ثهعلەبە(رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی ثهعلەبەیەو دواتر لە شام نیشتەجێ بوو.[12]
ضهمرە دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (لا یزال الناس بخیر ما لم یتحاسدوا)،[13] (بەردەوام خەڵك لە خێرو چاكەدان تا حەسوودى نەبەن).
ضهمرە دەڵێت جارێك بە دوو جلى یەمەنیەوە هاتمە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش فەرمووى (ئەی ضهمرە، پێت وایە ئەو دوو جلەت بتبەنە بەهەشتەوە؟) منیش وتم ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەگەر داواى لێخۆشبونم بۆ بكەیت، دانانیشم تا لایان نەبەم، ئەویش فەرمووى (خوایە لە ضهمرەى كوڕی ثهعلەبە خۆش بیت)، منیش خێرا چووم و جلەكانم لەبەرم لابرد.[14]
جارێك ضهمرە چوویە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى نزاى شەهیدیم بۆ بكە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (خوایە من خوێنی كوڕی ثهعلەبە لەسەر بێباوەڕان حەرام دەكەم)، ئیتر ضهمرە بەبەرچاوى پێغەمبەرەوە(صلى الله عليه وسلم) دەچووە ناو سوپاى دوژمن و پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) لە دوورەوە تەماشاى دەكرد، ضهمرە دواتر دەگەڕایەوە.[15]
ضهمرە لە كاتى غەزادا دەچووە ناو ریزی دوژمن تا ریزەكەى تێكدەدان و دواتر دەگەڕایەوە ناو ریزی موسڵمانان و لە شوێنی خۆی دەوەستا.[16]
ضهمرەى كوڕی حوصەین (رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی حوصەینە، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى ريضوان، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و چوو لە میصر نیشتەجێ بووە.[17]
ضهمرەى كوڕی عەمر (رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی عەمرى جوهەنیەو یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر، لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[18]
ضهمرەى كوڕی عیاض(رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی عیاضهو یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود، لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[19]
ضهمرەى كوڕی غەزیە(رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی غەزیەیە، خۆی و باوكیشی هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بون، ئەم هاوەڵە لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە بەنى نەججار، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و هاودەم بە باوكى تیایدا بەشدار بووە، لە جەنگى جسر ئەبی عوبەیددا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[20]
ضهمرەى كوڕی كەعب(رضي الله عنه)
ناوى ضهمرەى كوڕی كەعبە، ئەم هاوەڵە لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان لە بەنى ساعیدە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[21]
ضوباعەى كچی زوبەیر (رضي الله عنها)
ناوى ضوباعەى كچی زوبەیرى كوڕی عەبدولموطهلیبە، ئامۆزاى پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، هاوسەری میقدادى كوڕی ئەسوەدە و كوڕێكی لێی هەبوو بە ناوى عەبدوڵا كە دواتر لە جەنگى جەمەلدا لەناو سوپاى عائیشەدا بوو و كوژرا.[22]
دایكی ناوى عاتیكەى كچی ئەبی وەهبە.
جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چوو بۆ لاى ضوباعەى كچى زوبەیر و پێی فەرموو لەوانەیە نیازى حەجكردنت هەبێ؟ ئەویش وتى بەخوا هەرچی دەردە لێم كۆبووەتەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پێی فەرموو (حەج بكەو مەرج دابنێ و بڵێ خوایە لە كوێ راتگرتم ئەوە شوێنمە).[23]
ضوباعەى كچی عامیر (رضي الله عنها)
ناوى ضوباعەى كوڕی عامیرەو چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بووە، موسڵمانبوونەكەشی هەر لە مەككە بوو، لە فەرموودەیەكى لاوازدا باسی هاتووە كە بەرگری لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كردووە.[24]
ضوباعەى ئەنصارى (رضي الله عنها)
ناوى ضوباعەى كچی عەمرى كوڕی میحصەنەو لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكانە لە بەنى نەججار، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و بەیعەتى پێداوە، هاوسەری عوبەیدی كوڕی عومەیرە.[25]
ضوبەیعەى كچی حيذیەم (رضي الله عنها)
ناوى ضوبەیعەى كچی حيذیەمە، ئیبن حەجەر دەڵێت بەڵگەی دروست هەیە لەسەر هاوەڵبوونى.[26]
ضومەیرەى كوڕی سەعد(رضي الله عنه)
ناوى ضومەیرەى كوڕی سەعدى سولەمیە، خۆی و باوكیشی هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بون، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى حونەین.[27]
ضومەیرەى كوڕی ئەبی ضومەیرە(رضي الله عنه)
ناوى ضومەیرەى كوڕی ئەبی ضومەیرەیە، خۆی و باوكیشی هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بون، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نامەیەكى نووسی بۆ خانەوادەى ضومەیرە كە ئازادى ئەوانى لەخۆدەگرت و تیایدا هاتبوو:
(بسم اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيْمِ هذا كتاب لبني ضُمَيْرة من مُحَمّد رسول الله لبني ضُمَيرة وأهل بيته إنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلّم أعتقهم وإنهم أهل بيت من العَرَب إن أحبوا أقاموا عند رسول الله وإن أحبوا رجعوا إلى أهلهم لا تَعَرُّض لهم إلا بحق من لقيهم من المسلمين فليستوص بهم خيراً)،
(بەناوى خواى بەخشندەى میهرەبان، ئەمە نووسینێكى بەنى ضومەیرەیە لە موحەممەدى پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) بۆ بەنى ضومەیرەو خێزانەكەى، پێغەمبەرى خوا ئەوانى ئازاد كرد و ئەوان خێزانێكی عەرەبن، ئەگەر حەز بكەن لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەمێننەوە، ئەگەریش حەز بكەن دەگەڕێنەوە بۆ لاى كەسوكاریان و هەر دەستەیەكى موسڵمانان بەوان گەیشت مافیان نەخوات و با لەگەڵیان چاك بێت)، ئوبەی كوڕی كەعب نامەكەى نووسی.[28]
ضيرارى كوڕی خەططاب(رضي الله عنه)
ناوى ضيرارى كوڕی خەططابی كوڕی میرداسى فەهریە، شاعیر و سوارچاكێك بوو.
ضيرار لە فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو و هەر لەوێ مایەوە تا دواتر دەرچوو بۆ جەنگى یەمامەو لە یەمامەدا شەهید بوو،[29] رایەكیش دەڵێت بەڵكو لە فەتحى مەدائیندا بەشدار بووەو دواتر لە شام نیشتەجێ بووە.[30]
ضيرارى كوڕی قەعقاع(رضي الله عنه)
ضيرارى كوڕی قەعقاعەو چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خواش (صلى الله عليه وسلم) دوو جلى پێبەخشیوە.[31]
ضيرارى كوڕی ئەزوەر (رضي الله عنه)
ناوى ضيرارى كوڕی ئەزوەرە، باوكى ناوى مالیكە بەڵام بە ئەزوەر ناسراوە، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و فەرموودەى لێوە گێڕاوەتەوە.[32]
ضيرار كەسێكی شاعیر و سوارچاكێكی ناسراویش بوو، دواى سەردەمى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و جەنگێكی سەختى كرد و دەستبەردار نەبوو تا هەردوو قاچی بڕا، ئینجا لەسەر ئەژنۆ خۆی رادەكێشا و شمشێری دەوەشاند تا گیانى دەرچوو،[33] بەڵام رایەكی تر دەڵێت لە جەنگى ئەجنادەیندا كوژراوە،[34] رایەكیش دەڵێت بەڵكو چووە بۆ ناوچەی حەڕان و لەوێ مردووە، رایەكیش دەڵێت لە جەنگى یەرمووك و فەتحى دیمەشقدا بەشدار بووەو لە دیمەشقیش مردووە.[35]
ضيمادى كوڕی ثهعلەبە(رضي الله عنه)
ناوى ضيمادى كوڕی ثهعلەبەی ئەزدیە.
ئیبن عەبباس دەڵێت ضيماد هاتە مەككە و سەرقاڵی روقیە كردن بوو، بیستی خەڵكێكی مەككە بە پێغەمبەریان (صلى الله عليه وسلم) دەوت شێتە، ئەویش وتى من دەچم بۆ لاى، بەڵكو خوا لەسەر دەستى من شیفاى بدات، بۆیە چوو بۆ لاى و وتى ئەی موحەممەد من روقیە دەكەم و خوا لەسەر دەستم شیفاى كەسانێكی داوە، تۆیش دەتەوێت؟ پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (صلى الله عليه وسلم)، (سوپاس بۆ خوا، سوپاسی دەكەین وپشتی پێ دەبەستین، خوا هەركەسی رێنموونى كرد هیچ گومڕاكەرێكی بۆ نیە، هەركەس خوا گومڕاى كرد هیچ رێنموونێكی بۆ نیە، شایەتى دەدەم هیچ پەرستراوێ نیە جگە لە خواى تاك و تەنهاى بێهاوەڵ، موحەممەدیش بەندەو نێردراویەتى)، خێرا ضيماد وتى وتەكانتم بۆ دووبارە بكەرەوە، سێ جار پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)بۆی دووبارە كردەوە، ضيماد وتى من وتەى كاهین و جادووگەر و شاعیرانم بیشتووە، بەڵام شتی لەمجۆرەم نەبیستوە كە گەیشتوونەتە قوولآیی دەریاوە، دەى دەستت بێنە با لەسەر ئیسلام بەیعەتت پێبدەم، ئەویش بەیعەتى پێدا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى هى هۆزەكەشت؟ وتى بەڵێ.[36]
ضيمامى كوڕی ثهعلەبە(رضي الله عنه)
ناوى ضيمامى كوڕی ثهعلەبەی سەعدیە، لە ساڵی نۆی كۆچیدا هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[37]
ئەنەسی كوڕی مالیك دەڵێت جارێك لە مزگەوت لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دانیشتبووین كە كابرایەك لەسەر وشترێك بوو هات، دابەزى و وتى كامتان موحەممەدە؟ پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) لەنێو خەڵكەكەدا پاڵی دابوویەوە، وتمان ئەو كابرا سپیكەلآنەیە كە پاڵی داوەتەوە، كابرا پێی وت ئەی كوڕی عەبدولموطهلیب، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەڵامى دایەوە، وتى پرسیارت لێدەكەم و زۆر سوورم وەڵام وەربگرم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى چیت دەوێ بپرسە، وتى سوێندت دەدەم بە خواى تۆ و ئەوانەى پێش تۆیش، خوا تۆی بۆ هەموو خەڵك ناردووە؟ فەرمووى ئەرێ بەخوا، وتى توخوا خواى گەورە فەرمانى پێكردویت لە شەو و رۆژێكدا پێنج جار نوێژ بكەین؟ فەرمووى ئەرێ بەخوا، وتى توخوا خواى گەورە فەرمانى پێكردویت ئەو مانگەى ساڵ بەرۆژوو بین؟ فەرمووى ئەرێ بەخوا، وتى توخوا خواى گەورە فەرمانى پێكردویت ئەو زەكاتە لە دەوڵەمەندمان وەربگرین و دابەشی بكەین بەسەر هەژارانماندا؟ وتى ئەرێ بەخوا، كابرا وتى دەی بڕوام هێنا بەوەى هێناوتەو منیش نوێنەری هۆزەكەمم، من ضيمامى كوڕی ثهعلەبەم.[38]
ضيمام كە گەڕایەوە شەو و رۆژی بەسەردا نەچوو چی ژن و پیاوى هۆزەكەى هەبوون هەموو باوەڕیان هێنا و دواتر كەوتنە بنیادنانى مزگەوت.[39]
جا عومەرى كوڕی خەططاب دەیوت كەسم نەدیوە هێندەى ضيمام پوخت و جوان پرسیار بكات.[40]
ضيمامى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى ضيمامى كوڕی زەیدەو هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو.[41]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 494.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 474.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 474.
[4] -الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 475.
[5] - موطأ مالك، الرقم 1428، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 11101، مسند الشافعي، الرقم 1022.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 476.
[7] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 15442، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 8018، قال شعيب الأرناؤوط صحيح لغيره.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 477.
[9] - موطأ مالك، الرقم 1575واللفظ له، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 6175، سنن أبي داود، الرم 2553، سنن الترمذي، الرقم
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 478.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج8، ص 6.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 488.
[13] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 8038.
[14] - مسند احمد بن حنبل، الرقم 18585، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 8039، ضعفه شعيب الأرناؤوط.
[15] - مسند الشاميين للطبراني، الرقم 1347.
[16] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 8036.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 489.
[18] - أسد الغابة، ج3، ص 61.
[19] -الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 491.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 493.
[21] - أسد الغابة، ج3، ص 63.
[22] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج8، ص 3.
[23] - صحيح البخاري،الرقم 4801، صحيح مسلم، الرقم 2176، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 25087.
[24] - دلائل النبوة لأبي نعيم الاصبهاني، الرقم 211، قال ابن حجر في الإصابة هذا مع انقطاعه ضعيف.
[25] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج8، ص 6.
[26] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج8، ص6.
[27] - مسند احمد بن حنبل، الرقم 23239.
[28] - أسد الغابة، ج3، ص 65.
[29] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج5، ص 454.
[30] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 484.
[31] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 485.
[32] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 481.
[33] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 4995.
[34] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 4996.
[35] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 482.
[36] - صحيح مسلم، الرقم 1482، صحيح ابن حبان، الرقم 6672، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 2649.
[37] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 486-487.
[38] - صحيح البخاري، الرقم 63، صحيح ابن خزيمة، الرقم 2193، سنن ابن ماجة، الرقم 1398، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 2373، مسند احمد بن حنبل، الرقم 12470.
[39] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج1، ص 299.
[40] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 487.
[41] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 488.