زەیدی كوڕی حاطيب(رضي الله عنه)
ناوى زەیدی كوڕی حاطيبى كوڕی ئومەییەی كوڕی رافیعە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و لەو غەزایەشدا بریندار بوو، باوكی یەكێك بوو لە كەسە دوورووەكان، كاتێك بە بریندارى زەیدیان بردەوە بۆ لاى باوكى و خەڵكێك بۆی دەگریان، باوكى وتى ئێوە واتان پێكرد، لەخشتەتان برد تا بردتان بۆ ئەو جەنگە، بەو پێیەی باسی مردنەكەى نەهاتووە دیارە لەو برینداریەی چاك بووەتەوە، چونكە ناوى لە ناو كەسانى شەهیدبووی ناو بەدردا نەهاتووە.[1]
بەڵام ئیبن كەثير باسی ئەوە دەكات كە ئەو برینداریەی حاڵەتی سەرەمەرگى بووە، ئەوەتا دەڵێت: حاطيب كوڕێكی هەبوو لە گوڵبژێری موسڵمانان بوو، ناوى یەزید بوو-دیارە ناوى زەید ناوى راستتریەتى- لە رۆژی ئوحود بریندار بوو و چەندین برینی پێوە بوو، برا بۆ ماڵێكی ئەوسیەكان و لەوێ دانرا، خەڵكێكی زۆر لە ژن و پیاوى موسڵمانان لە دەورى كۆبوونەوەو ئەویش لە سەرەمەرگیدا بوو، دەیانوت موژدەت لێ بێت ئەی كوڕی حاطيب، باوكى تەواو هەڵچوو و دووڕووییەكەى خۆی نیشاندا و دەیوت، بەڵێ چ بەهەشتێ، ئاوا ئەم داماوەتان لەخشتە برد.[2]
زەیدی كوڕی حەر (رضي الله عنه)
ناوى زەیدی كوڕی حەڕی عەبسیە، وەك وەفد هاتە خزمەت پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم).[3]
زەیدی كوڕی خالید(رضي الله عنه)
ناوى زەیدی كوڕی خالیدی جوهەنیە، سەبارەت بە كونیەكەى هەریەك لە ئەبووزورعەو ئەبووعەبدوڕەحمان و ئەبووطهلحە هاتووە.[4]
زەید یەكێك بوو لە بەشداربوانى حودەیبیە، زەید دەڵێت لە حودەیبیە بووین كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نوێژی بەیانى بۆ كردین، كە لە نوێژ بوویەوە رووی كرد بە رووی خەڵكەكەدا و فەرمووى ئایا دەزانن پەروەردگارتان چی دەفەرمویت؟ ئەوانیش وتیان خوا و پێغەمبەرەكەى (صلى الله عليه وسلم) زاناترن، فەرمووى: خوا دەفەرمویت: :
(أصبح من عبادي مؤمن بي وكافر، فأما من قال: مطرنا بفضل الله ورحمته، فذلك مؤمن بي وكافر بالكوكب، وأما من قال: بنوء كذا وكذا، فذلك كافر بي ومؤمن بالكوكب)،[5]
(لەناو بەندەكانمدا كەسانێك هەن بە بڕوادارى بەرامبەرم رۆژیان كردووەتەوە، هەندێكیش بە بێبڕوایی بەرامبەرم رۆژیان كردوەتەوە، ئەوەى وتوویەتى بە فەزڵ و رەحمەتى خوا بارانمان بۆ بارى ئەوە بڕوادارە بەرامبەرم و بێبڕوایە بەرامبەر -خوداوەندبوونى- هەسارەكان، ئەوەش وتى بەهۆی ئەوەى مانگ لەو پایەیدایە بۆیە باران باریوە، ئەوە بێبڕوا بووە بەرامبەرم و بڕواى هەیە-بە خواوەندى- هەسارەكان).
زەیدى كوڕی خالید لە غەزاى خەیبەریشدا بەشدار بوو، ئەوەتا بەسەرهاتێكی ئەوێمان بۆ باس دەكات و دەڵێت: هاوەڵێكی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە رۆژی خەیبەردا وەفاتى كرد، ئینجا هەواڵ برا بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش فەرمووى (لەسەر هاوەڵەكەتان نوێژ بكەن)، خۆی نوێژی لەسەر نەكرد، خەڵكەكە رەنگی دەموچاویان گۆڕا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (هاوەڵەكەتان لە –دەستكەوتى- رێی خوادا ناپاكى نواندووە)، ئێمەش چووین سەیری شمەكەكەیمان كرد، بینیمان ملوانكەیەكى جوولەكەى دزیوە كە بەهاكەى دوو درهەمیش نەدەبوو).[6]
زەید لە فەتحى مەككەدا بەشدارى كرد و لەو رۆژەدا ئالآى جوهەنیەكانى بەدەستەوە بوو.[7]
زەیدى كوڕی خالید دەڵێت: پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو: (من توضأ فأحسن وضوءه، ثم صلى ركعتين لا يسهو فيهما غفر له ما تقدم من ذنبه)،[8] (هەركەس دەستنوێژ بشوات و بە جوانى دەستنوێژەكەى بشوات، دواتر دووركات نوێژ بكات بێ ئەوەى هەڵەی تێدا بكات، ئەوە تاوانەكانى پێشووتری دەسڕێنەوە).
زەیدى كوڕی خالید دەڵێت: پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: : (من جهز غازیا فی سبیل الله فقد غزا، ومن خلف غازیا فی سبیل الله بخیر فقد غزا)،[9] (هەركەس ئامادەسازیەكانى موجاهیدێك لە رێی خوادا ئامادە بكات ئەوە وەك ئەوە وایە غەزاى كردبێت، هەركەسیش بە چاكی سەرپەرشتی ژن و منداڵی موجاهیدێكی رێی خوا بكات ئەوە وەك ئەوە وایە غەزاى كردبێت).
سەبارەت بە كاتى مردنى رایەك دەڵێت لە مەدینەو لە سەردەمى خیلافەتى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیاندا مردووە، رایەكى تریش دەڵێت لە ساڵی شەست و هەشتى كۆچیدا وەفاتى كردووە، رایەكى تر دەڵێت لە ساڵی حەفتاو هەشتی كۆچیدا و لە مەدینە وەفاتى كردووە، ئەوكاتیش تەمەنى هەشتاو پێنج ساڵان بووە،[10] رایەك دەڵێت لە سەردەمى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیان لە كووفە كۆچی دوایی كردووە.[11]
زەیدی كوڕی خوڕەیم (رضي الله عنه)
ناوى زەیدی كوڕی خوڕەیمە، كوڕێكی هەبوو بە ناوى عوبەید كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە، زەید دەڵێت سەبارەت بە مەسح كردن لەسەر خوف پرسیارم كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش فەرمووى: (سێ رۆژ بۆ كەسێ لە سەفەر بێت، شەو و رۆژێكیش بۆ كەسێ لە شوێنی خۆی بێت).[12]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 602.
[2] - البداية والنهاية لابن كثير، ج3، ص 239.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 602.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 603.
[5] - صحيح البخاري، الرقم 823، صحيح مسلم، الرقم 129، مستخرج أبي عوانة، الرقم 53، صحيح ابن حبان، الرقم 188، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 1814، مسند احمد بن حنبل، الرقم 16737.
[6] - صحيح ابن حبان، الرقم 4930، قال شعيب الأرناؤوط إسناده محتمل للتحسين، سنن أبي داود، الرقم 2349، سنن ابن ماجة، الرقم 2844، ضعفه الالباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 2710.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 603.
[8] - سنن أبي داود، الرقم 783، المستدرك على الصحيحين، الرقم 411، مسند احمد بن حنبل، الرقم 16730، مسند الطيالسي، الرقم 1413، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 5089، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 905، قال شعيب الأرناؤوط صحيح لغيره.
[9] - صحيح البخاري، الرقم 2708، صحيح مسلم، الرقم 3602، صحيح ابن حبان، الرقم 4702، سنن أبي داود، الرقم 2161، سنن الترمذي، الرقم1595، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 4258، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 16675، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 16719، مسند الطيالسي، الرقم 986، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 5074.
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 603.
[11] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 344.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 604.