پلەوپایەى عەلى
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە فەرموودەیەكدا كە باس لە فەزڵى هاوەڵانێكى دەكات دەفەرموێت (أرحم أمتي بها ابو بكر وأقواهم في دين الله عمر وأصدقهم حياء عثمان وأقضاهم على بن أبي طالب وأفرضهم زيد وأقرؤهم لكتاب الله أبي بن كعب وأعلمهم بالحلال والحرام معاذ بن جبل وأمين هذه الأمة أبو عبيدة بن الجراح وأبو هريرة وعاء)[1](بە رەحمترینی ئوممەتم بە ئوممەتەكەم ئەبوبەكرەو بەهێزترینیان لە ئایینی خوادا عومەرەو بە شەرمترینیان عوثمانە و دادوەرترینیان عەلى كورى ئەبووطالیبەو شارەزاترینیان بە فەرزەكان زەیدە و شارەزاترینیان بە قورئان خوێندنەوە ئوبەى كوڕى كەعبە و شارەزاترینیان بە حەلآڵ و حەرام موعازى كوڕی جەبەلەو ئەمیندارى ئەم ئوممەتەش ئەبوو عوبەیدەى كوڕی جەراحە و ئەبوو هورەیرەش قاپ و جامێكە).
عەلى كوڕی ئەبووطاليب یەكێكە لە موژدەپێدراوانى بەهەشت، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (أبو بكر في الجنة، وعمر في الجنة، وعثمان في الجنة، وعلي في الجنة، وطلحة في الجنة والزبير في الجنة، وعبد الرحمن بن عوف في الجنة، وسعد في الجنة، وسعيد في الجنة، وأبو عبيدة بن الجراح في الجنة)،[2] (ئەبووبەكر لە بەهەشتە، عومەر لە بەهەشتە، عوثمان لە بەهەشتە، عەلى لە بەهەشتە، طهلحە لە بەهەشتە، زوبەیر لە بەهەشتە، عەبدورەحمانى كوڕی عەوف لە بەهەشتە، سەعد لە بەهەشتە، سەعید لە بەهەشتە، ئەبووعوبەیدەى كوڕی جەراح لە بەهەشتە).
جارێك موغیرە لاى سەعیدی كوڕی زەید قسەی بەرامبەر بە عەلى كوڕی ئەبووطاليب كرد، سەعید هەستاو وتى من شایەتى دەدەم بیستم لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (عشرة في الجنة: النبي في الجنة، وأبو بكر في الجنة، وعمر في الجنة، وعثمان في الجنة، وعلي في الجنة، وطلحة بن عبيد الله في الجنة، والزبير بن العوام في الجنة، وسعد بن مالك في الجنة، وعبد الرحمن بن عوف في الجنة)، (دە كەس لە بەهەشتدان: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە بەهەشتدایە، ئەبووبەكر لە بەهەشتدایە، عومەر لە بەهەشتدایە، عوثمان لە بەهەشتدایە، عەلى لە بەهەشتدایە، طهلحەى كوڕی عوبەیدوڵا لە بەهەشتدایە، زوبەیری كوڕی عەووام لە بەهەشتدایە، سەعدى كوڕی مالیك لە بەهەشتدایە، عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوف لە بەهەشتدایە)، ئینجا زەید وتى بمویستایە كەسی دەیەمیشم دەوت، وتیان كێیە؟ بێدەنگ بو، دواتر زۆریان لێكرد تا بیڵێت، ئەویش وتى سەعیدی كوڕی زەید-واتە خۆی-.[3]
جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەسەر كێوی حیرا ْ وەستابوو، كێوەكە لەریەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئارام بگرە حیرا ْ، چونكە ئەوەی بەسەرتەوەیە یان پێغەمبەرە یان صدیقە یان شەهیدە)، ئەو دەمەش هەریەك لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەبووبەكر و عومەر و عوثمان و عەلى و طهلحەو زوبەیر و سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص لەسەر كێوەكە بوون.[4]
زەیدى كوڕی ئەبی ئەوفا دەڵێت چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش دەیفەرموو فلآنە كەس لە كوێیە؟ بەردەوام هەواڵی یەكەیەكەیانى دەپرسی و دەینارد بە شوێنیاندا تا هەموویان هاتن و كۆبوونەوە، ئینجا فەرمووى: (إني أحدثكم بحديث فاحفظوه وعوه وحدثوا به من بعدكم، إن الله عز وجل اصطفى من خلقه خلقا، ثم تلا هذه الآية الله يصطفي من الملائكة رسلا ومن الناس خلقا يدخلهم الجنة، وإني مصطف منكم من أحب أن أصطفيه ومواخي بينكما كما آخى الله عز وجل بين الملائكة عليهم السلام)، (من قسەیەكتان بۆ دەكەم جوان وەریبگرن و لەبیرتان بمێنێت و لێی تێبگەن و بیگەیەنن بەوانەى دواى خۆتان، خواى گەورە لە دروستكراوەكانى دەستەیەكى هەڵبژاردووە، پاشان ئەم ئایەتەى خوێندەوە (الله يصطفي من الملائكة رسلا و من الناس)، منیش لەنێوتاندا ئەوانە هەڵدەبژێرم كە حەز دەكەم هەڵیبژێرم، برایەتى دەخەمە نێوانتانەوە وەك چۆن خواى گەورە برایەتى خستە نێوان فریشتەكانەوە)، پاشان هەریەك لە ئەبووبەكر و عومەرى بەدواى یەكدا بانگ كرد و تایبەتمەندى هەركامیانى فەرموو و ئەوانى كرد بە برای یەكدى، عوثمانى كوڕی عەففانى بانگ كرد و پێی راگەیاند كە تووشی چ نارەحەتیەك دەبێت، پاشان عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوفى بانگ كرد و باسی بەخشندەییەكەى عەبدوڕەحمانى كرد، پاشان طهلحەو زوبەیرى بانگ كرد و هەردووكیانى كرد بە براى یەكدى، پاشان سەعدى كوڕی ئەبی وەقاص و عەممارى كوڕی یاسری بانگ كرد و هەردووكیانى كرد بە براى یەكدى، پاشان عوەیمیر و سەلمانى فارسی بانگ كرد و ئەوانیشی كرد بە براى یەكدى، دواتر موژدەى حەوزى كەوسەری دا بە هاوەڵانى... عەلى كوڕی ئەبووطالیب هەستا و وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) گیانم دەرچوو و پشتم شكا كاتێك دەبینم لەگەڵ هاوەڵانت وات فەرموو من نەبێت كە هیچت پێ نەفەرمووم، ئەگەر لە تووڕەییەوەیە ئەوە سزا و رێزداریش هەر بۆ جەنابتە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (سوێند بەوەى منى بە حەق ناردووە تۆم بۆ خۆم هەڵبژاردووە، تۆ بۆ من وەك پێگەى هاروون بۆ مووسا وایت، تەنها هێندە هەیە دواى من هیچ پێغەمبەرێكی تر نیە، بۆیە تۆ برا و میراتگری منیت)، عەلى وتى ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چی لە تۆ بە میرات دەگرم؟ فەرمووى: (ئەوەى پێش تۆ پێغەمبەران بە میراتیان گرتووە، كتێبی خوا و سونەتى پێغەمبەرەكەیان، تۆ براو هاودەمى منیت).[5]
جارێك جەعفەر و عەلى و زەید پێكەوە بوون، جەعفەر وتى من لەهەمووتان لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خۆشەویستترم، عەلی وتى بەڵكو منم، زەید وتى بەڵكو منم، وتیان دەی با هەموومان بچین بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و پرسیارى لێبكەین، ئەوەبوو چوون، ئوسامەى كوڕی زەید لەبەردەرگا بوو و داواى چوونەژوورەوەیان كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە ئوسامەى فەرموو برۆ دەرەوە بزانە ئەوانە كێن؟ ئوسامەش وتى جەعفەر و عەلى و زەیدن، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى مۆڵەتیان بدە، كە چوونە ژوورەوە وتیان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) خۆشەویستترین كەست كێیە؟ فەرمووى: (فاطيمه)، وتیان سەبارەت بە پیاو پرسیارت لێدەكەین، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (أما أنت يا جعفر فأشبه خلقك خلقي، وأشبه خلقي خلقك، وأنت مني وشجرتي، وأما أنت يا علي فختني وأبو ولدي، وأنا منك وأنت مني، وأما أنت يا زيد فمولاي ومني وإلي، وأحب القوم إلي)،[6] (تۆ ئەی جەعفەر لە هەموو كەس زیاتر شێوەت لە من دەچیت، ئاكاریشم زۆر لە ئاكارت دەچێت، تۆ لەمن و لە شەجەرەى منیت، تۆ ئەی عەلى زاواو باوكى منداڵەكانمیت و من لە تۆم و تۆیش لە منیت، تۆیش ئەی زەید مەولاى منیت و لە منیت و بۆ منیت و خۆشەویستترینی خەڵكیت بۆم).
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە دەستكەوتەكانى هەوەزاندا كەنیزەكێكی بەخشی بە عەلى كوڕی ئەبووطاليب كە ناوى رەيطهى كچی هیلال بوو، كەنیزەیەكیشی بەخشی بە عوثمانى كوڕی عەففان كە ناوى زەینەبی كچی حەییان بوو.[7]
سەهل دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چوو بۆ ماڵی فاطيمهى كچی و تەماشای كرد عەلى لەوێ نیە، فەرمووى كوا ئامۆزاكەت؟ فاتیمە وتى دەمەبۆڵەیەكمان بوو و تووڕەی كردم، دواتر چوویە دەرەوەو هیچی پێ نەوتم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە یەكێكی فەرموو بڕۆ بزانە لە كوێیە؟ كابرا چوو تەماشای كرد لە مزگەوتەو راكشاوە و عەباكەى ژێری لاچووەو خۆلآوى بووە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە دەستەكانى خۆڵەكەى لێ دەتەكاند و فەرمووى (هەستە ئەی ئەبووتوراب، هەستە ئەی ئەبووتوراب).[8]
لە حەجى ماڵئاواییدا
بەرائی كوڕی عازب بەسەرهاتێكى بەشداربوونى لە حەجى ماڵئاوایی دەگێڕێتەوەو دەڵێت لەو حەجەدا بووین كە تیایدا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) حەجى كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە نێوەندى رێدا دابەزى و فەرمانى كرد بە نوێژ، دەستى عەلى گرت و فەرمووى ئایا من بۆ باوەڕداران لە خودى خۆیان لەپێشتر نیم؟ وتیان با، فەرمووى ئایا بۆ هەر باوەڕدارێك من لە نەفسی خۆی لەپێشتر نیم؟ وتیان با، فەرمووى (فهذا ولي من أنا مولاه ، اللهم وال من والاه ، اللهم عاد من عاداه)،[9] دەى ئەمە وەلى هەر كەسە كە من مەولاى بم، خوایە لەگەڵ ئەوەبە كە لەگەڵیەتى و دژی ئەوە بە كە دژیەتى).
لە كاتى وەفاتى پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم)
عائیشە دەڵێت كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەخۆش كەوت و ئازارى زیادى كرد، مۆڵەتى لە هاوسەرەكانى تری وەرگرت تا لە ماڵی من بمێنێتەوە، ئەوانیش رازى بوون، ئەوەبوو دوو كەس ئەملاولا، پێغەمبەرى خوایان (صلى الله عليه وسلم) گرت و ئەویش قاچەكانى بە زەویدا دەخشان، -ئەوانیش بریتی بوون لە عەبباس و عەلى كوڕی ئەبووطالیب-.[10]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەخۆش كەوت، خەڵكی بە عەلى كوڕی ئەبووطالیبیان وت ئەرێ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) حاڵی چۆنە؟ وتى سوپاس بۆ خوا باشەو چاك دەبێتەوە، عەبباس دەستى عەلى گرت و وتى مەگەر پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نابینیت؟ بەخوا من تەواو واى دەبینم پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەم نەخۆشیەیدا كۆچی دوایی دەكات، با بچین بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و پرسیاری لێ بكەین تا بزانین كارو بەرپرسیاریەتى دواتر بۆ كێ دەبێت، ئەگەر بۆ ئێمەیە با بیزانین، ئەگەریش بۆ ئێمە نیە پێی دەڵێین و وەسیەتمان بۆ دەكات، عەلى وتى بەخوا ئەگەر پرسیار لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بكەین لەوبارەوە-داواى بكەین-و رازى نەبێت پێمان ببەخشێت، ئەوە ئیتر هەرگیز خەڵكی پێمان نابەخشێت، منیش هەرگیز ئەو پرسیارە لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ناكەم.[11]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد ئەوسى كوڕی خەولى چوو بۆ لاى عەلى كوڕی ئەبووطاليب و پێى وت سوێندت دەدەم بە خوا لە شۆردن و كفنكردنى پێغەمبەرى خوادا رێ بدە پشكی بەشداریمان هەبێت، بۆیە عەلى كوڕی ئەبووطاليب رێی دا بەشدار بێت لە شۆردنى تەرمى پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم).[12]
عەلى كوڕی ئەبوو طاليب تەرمەكەى دەشۆرد و فەضليش جلەكەى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) گرتبوو تا لەبەرى لانەچێت و ئەوسیش ئاوى دەكرد بەسەر تەرمەكەیدا.[13]
[1] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص17، ئیبن ماجە بە دەقێكى هاوشێوەى ئەمە كە هەمان ئەم واتایە دەبەخشێت هێناویەتى، سنن ابن ماجة، الرقم 154، صحيح. مسند أحمد بن حنبل، الرقم 12707، صحيح، بەلآم لاى ئیبن ماجە و ئیمامى ئەحمەد باسی ئەبووهورەیرەى تێدا نیە، شێخى ئەلبانى ئەمەى بە صحیح داناوە(أرحم أمتي بأمتي أبو بكر و أشدهم في أمر الله عمر و أصدقهم حياء عثمان و أقرؤهم لكتاب الله أبي بن كعب و أفرضهم زيد بن ثابت و أعلمهم بالحلال و الحرام معاذ بن جبل و لكل أمة أمين و أمين هذه الأمة أبو عبيدة بن الجراح).الجامع الصغير و زيادتة، 897.
[2] - سنن الترمذي، الرم 3766، صحيح ابن حبان، الرقم 7112، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 1612، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 802، صححه شعيب الأرناؤوط، صححه الألباني في صحيح الجامع الصغيرو زيادته، الرقم 50.
[3] - صحيح ابن حبان، الرقم 7103 واللفظ له، سنن أبي داود، الرقم 4052، صححه شعيب الأرناؤوط، صححه الالباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 7454.
[4] - صحيح مسلم، الرقم 4543.
[5] - الآحاد و المثاني لابن أبي عاصم، الرقم 2380، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 4998، فضائل الصحابة لأحمد بن حنبل، الرقم 1094.
[6] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 21212، المستدرك على الصحيحين، الرقم 4910، صححه الذهبي في التلخيص، ضعفه شعيب الأرناؤوط.
[7] - البداية والنهاية، ج4، ص 354.
[8] - صحيح البخاري، الرقم 432.
[9] - سنن ابن ماجة، الرقم 115، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 18115، صححه الألباني في صحيح وضعيف سنن ابن ماجة، الرقم 116.
[10] - صحيح البخاري، الرقم 194.
[11] - صحيح البخاري، الرقم 5919، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 2285.
[12] - أسد الغابة، 1، ص217، ضعفه الألبانى في صحيح و ضعيف سنن إبن ماجة ، الرقم 1628.
[13] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2، ص280.