ناوى سەعدى كوڕی مالیكی كوڕی سینانى كوڕی عوبەیدە، لە پشتیوانانە لە خودریەكان، یەكێكە لە هاوەڵە ناسراوەكان كە فەرموودەى زۆری لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە، زیاتر بە كونیەكەى ناسراوە كە ئەبووسەعیدی خودریە.[1]
سەعد لە سەرى دایكیەوە برایەكى هەبوو بە ناوى قەتادەى كوڕی نوعمان كە یەكێك بوو لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[2]
ئەبووسەعید ویستى لە غەزاى ئوحوددا بەشدارى بكات، بەڵام لەبەر بچووكیەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەیهێشت تیایدا بەشدارى بكات، بەڵام باوكى تیایدا بەشدار بوو و شەهید بوو.[3]
زەید دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە جەنگى ئوحوددا هەندێ كەسی بە بچووك دانا بۆ بەشدارى لە جەنگەكەو هەموویانى گێڕایەوە، ئەوانیش بریتی بوون لە زەیدی كوڕی جاریە-واتە خۆی- و بەرائی كوڕی عازب و زەیدی كوڕی ئەرقەم و ئەبووسەعیدی خودرى و عەبدوڵاى كوڕی عومەر و جابیری كوڕی عەبدوڵا.[4]
ئەبووسەعید دەڵێت لە غەزاى ئوحوددا داوام كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا بەشدار بم، ئەوكات تەمەنم هێشتا سیانزە ساڵان بوو، باوكم دەستى گرتم و وتى ئەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەو ئێسقانى گەورەیە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) گێڕایەوە.[5]
ئەبووسەعید دەڵێت جارێك نەبوونى زۆری بۆ هێناین و دایكم منى نارد تا بچم لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) داواى شتی لێ بكەم، كە گەیشتمە خزمەتى فەرمووى (من استغنى أغناه الله، ومن استعف أعفه الله، ومن استكفى كفاه الله، ومن سأل وله قيمة أوقية فقد ألحف)، (هەركەس خۆی لە دەستى خەڵك بێباك بكات (چاوى لە دەستى خەڵك نەبێت) خوا دەوڵەمەندى دەكات، هەركەس خۆی پاك راگرێت خوا پاك و دوور لە دەستى خەڵك رایدەگرێت، هەركەس هەوڵ بدات بەوە رازى بێت كە هەیەتى، خوا بەشی پێویستی پێ دەدات، هەركەس بەهاى ئۆقیەیەكى هەبێت و داوا بكات ئەوە زۆر لەسەر داواكردن چووە)، منیش كە ئەوەم بیست وتم خۆ وشترەكەم زۆر باشترە لە ئۆقیەیەك، بۆیە گەڕامەوەو داواى هیچم لێ نەكرد.[6]
یەكەم غەزا كە ئەبووسەعید تیایدا بەشدار بوو غەزاى خەندەق بوو، ئیتر دواى ئەوە بەشدارى غەزاكانى ترى كرد، بە گشتی بەشدارى دوانزە غەزاى كرد.[7]
ئەبووسەعید لە بەیعەتى ريضواندا بەشداربوو.[8]
ئەبووسەعیدی خودری دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)بە سەركردایەتى عەلقەمەى كوڕی موجەززیز سریەیەكی نارد و منیش لە سریەكەدا بووم، لە نیوەی رێدا دەستەیەك لە سوپاكە داواى مۆڵەتیان لە عەلقەمە كرد و ئەویش مۆڵەتى دا پێیان و عەبدوڵاى كوڕی حوذافەى كرد بە ئەمیریان، لە نیوەی رێدا بوون كە ئاگرێكیان كردەوە تا خۆیان گەرم بكەنەوە یان خواردنێك ئامادەبكەن، عەبدوڵا جۆرێ گاڵتەو سوعبەتى هەبوو، وتى مەگەر گوێڕایەڵی من لەسەرتان واجب نیە؟ وتیان با، وتى دەی فەرمانێكتان پێ بكەم چی دەڵێن؟ وتیان چی بڵێیت دەیكەین، وتی دەمەوێت خۆتان تل دەنە ناو ئەو ئاگرەوە، دەستەیەك هەستان ئەوە بكەن، خێرا عەبدوڵا وتى دەست راگرن، من گاڵتەم لەگەڵ كردن، دواتر كە چووینەوە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەسەرهاتەكەمان بۆ باسكرد، فەرمووى (من أمركم منهم بمعصية الله، فلا تطيعوه)،[9] (هەركەس فەرمانى پێكردن بە سەركەشی لە خوا ئەوە گوێڕایەڵی مەكەن).
یەكێك لە نموونەى گەورەیی و سەروەریەكانى ناو مێژووی ئیسلامى، ئەو گوێڕایەڵیە ناوازەیە بووە كە سەربازانى موسڵمان هەیانبووە بۆ سەركردەكانیان، هاوەڵان بەم رۆحیەتەوە چوون بۆ بەرنگاربوونەوەى دوژمن، بۆیە هەر ئەو گوێڕایەڵیەیە رێگرە لەبەردەم دووبەرەكى و پەرتبووندا، هەر ئەم گوێڕایەڵیەشە فرە كوێخایى و فرە سەركردەیی ناهێڵێت و هەموان لەسەر بڕیارێك كۆدەكاتەوە، هاوكات ئیسلام وێنەی هەموو جوانیەكانى تری، رێی نەداوە ئەم هونەرە ناوازەیە لە سنوورى خۆی دەربچێت، بۆیە سنووری ئەو گوێڕایەڵیەی بەستووەتەوە بە سنووری رەزامەندى خواوە، لە كوێدا سەركردە لە سنووری خوا دەرچوو، ئیتر بەجێگەیاندنى ئەو لادانەى قەدەغە كردووە.
هەروەها ئەبووسەعید لە حەجى ماڵئاواییدا بەشدار بوو، ئەوەتا بەسەرهاتێكی ئەو حەجە دەگێڕێتەوەو دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتارى دا و فەرمووى (خواى گەورە بەندەیەكى سەرپشك كرد لەنێوان دنیا و ئەوەى لاى خوایە، ئەویش ئەوەى لاى خواى هەڵبژارد)، ئەبووبەكر كە ئەوەی بیست دەستی كرد بە گریان، منیش وتم ئەم پیاوە بە تەمەنە بۆچی دەگری؟ دواتر تێگەیشتم ئەبووبەكر لە هەموومان شارەزاتر بوو، ئەو بەندەیە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بوو.[10]
ئەبووسەعید دەڵێت جارێك هەورێك هات و باران بارى تا ئەوەى لە سەقفەكەوە ئاو دەچۆڕا، نوێژ دابەسرا، دەمبینی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) لەناو قوڕاوەكەدا سوجدەى دەبرد، دواتر شوێنەوارى قوڕم بە تەوێڵیەوە دەبینی.[11]
ئەبووسەعید دەڵێت جارێك لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووین فەرمووى (لتتبعن سنن من كان قبلكم، شبرا شبرا وذراعا بذراع، حتى لو دخلوا جحر ضب تبعتموهم)، (بە دڵنیاییەوە دەكەونە شوێن باوى ئەوانەى پێش خۆتان، بست بە بست و باڵ بە باڵ، تا ئەوەى ئەگەر بچن بە كونى بزنەمژەدا ئێوەش شوێنیان دەكەون)، وتمان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) مەبەستت جوولەكەو گاورە؟ فەرمووى (ئەی كێ؟).[12]
ئەبووسەعید باسی نەخۆشی سەرەمەرگى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەكات و دەڵێت چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كە زۆر نەخۆش بوو، تایەكی زۆری هەبوو، بەسەر لێفەكەوە دەستم خستە سەری كەچی هەستم بە گەرمایەك كرد، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) حاڵت زۆر سەختە؟ فەرموى (ئێمە ئاوا نارەحەتیمان بۆ چەند بەرامبەر دەكرێت و پاداشتیشمان بۆ چەند بەرامبەر دەكرێت)، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) چ خەڵكێ زۆرترین نارەحەتى دەچەژن؟ فەرمووى پێغەمبەران، وتم ئەی دواتر؟ فەرمووى (ثم الصالحون، إن كان أحدهم ليبتلى بالفقر، حتى ما يجد أحدهم إلا العباءة يحوبها، وإن كان أحدهم ليفرح بالبلاء، كما يفرح أحدكم بالرخاء)،[13] (پاشان پیاوچاكان، تا ئەوەى كەسى وایان هەیە تووشی هەژاریەكى وا دەبێت تەنها عەبایەك شك دەبات بۆ خۆداپۆشینی، ئەگەرچی هەركامیان بە نارەحەتى دڵخۆش دەبێت وەك چۆن یەكێك لە ئێوە بە خۆشگوزەرانى دڵخۆش دەبێت).
رایەك دەڵێت ئەبووسەعید لە ساڵی شەست و سێی كۆچیدا وەفاتى كردووە، رایەكیش دەڵێت لە ساڵی حەفتا و چوارى كۆچیدا بووە،[14] رایەكیش دەڵێت لە ساڵی شەست و چوارى كۆچی بووە، رایەكیش دەڵێت لە ساڵی شەست و پێنجى كۆچیدا بووە.[15]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 78.
[2] - سير أعلام النبلاء، ج3، ص 169.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 78.
[4] - السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 16548.
[5] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 6424.
[6] - مسند احمد بن حنبل، الرقم 10825، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 2347، قال شعيب الارناؤوط إسناده قوي، قال الألباني في صحيح و ضعيف سنن النسائي، الرقم 2595: حسن صحيح.
[7] - أسد الغابة، ج2، ص 432.
[8] - سير أعلام النبلاء، ج3، ص 169.
[9] - سنن ابن ماجة، الرقم 2860، صحيح ابن جبان، الرقم 4628، مسند احمد بن حنبل، الرقم 11414، مسند أبي يعلى الموصلي، الرقم 1318، جسنه شعيب الأرناؤوط، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سن ابن ماجة، الرقم 2863.
[10] - صحيح البخاري، الرقم 456.
[11] - صحيح البخاري، الرقم 649.
[12] - صحيح البخاري، الرقم 6909.
[13] - سنن ابن ماجة، الرقم 4021، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن ابن ماجة، الرقم 4024.
[14] - سير أعلام النبلاء، ج3، ص 171.
[15] -الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 79.