ناوى زەیدی كوڕی خایجەى كوڕی زەیدە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان.[1]
خاریجەى باوكى لە بەیعەتى عەقەبە[2] و غەزاى بەدر[3] و ئوحودیشدا بەشدارى كرد و لەو غەزایەدا شەهید بوو.[4]
زەید برایەكى هەبوو بە ناوى سەعد كە ئەویش لە غەزاى ئوحوددا شەهید بوو،[5] خوشكێكیشی هەبوو بە ناوى حەبیبە كە خاریجەى باوكى مارەى كرد لە ئەبووبەكرى صدیق، ئەبووبەكریش لەم ئافرەتە منداڵێكی بوو بە ناوى ئومموكلثوم،[6] ئەبووبەكر لە سەرەمەرگدا بوو كە حەبیبەى كچی خاریجە سكی هەبوو بەو كچەیەوە.[7]
زەید دەڵێت: جارێك پرسیارم كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) صەلەوات دان لەسەر جەنابت چۆنە؟ فەرمووى صەلەواتم لەسەر بدەن، پاشان بڵێن: (اللهم بارك على محمد و آل محمد كما باركت على آل إبراهيم إنك حميد مجيد).[8]
زەید یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر،[9] لە غەزاى ئوحوددا باوكى و سەعدى براى شەهید بوون.
نوعمانى كوڕی بەشیر دەڵێت: جارێك زەیدی كوڕی خاریجە لەشەقامێكی مەدینەدا تێپەڕ دەبوو، بەینی نیوەڕۆ و عەسر بوو، هێندەمان بینی كەوت و مرد، ئەوەبوو تەرمەكەى برایەوە بۆ ماڵەوەو لەنێو سێ پارچە قوماشدا داپۆشرا، جا دواى نوێژی ئێوارە هێشتا كاتى نوێژی خەوتنان نەهاتبوو، ژنانێ لە پشتیوانان لە دەورى تەرمەكەى بوون و دەگریان، لەژێر پارچە قوماشەكانەوە دەنگێكیان بیست، دەنگەكە دوو جار دەیوت خەڵكینە بێدەنگ بن، خێرا خەڵكی قوماشەكەیان لەسەر دەموچاو و سەروسنگى لابرد، زەید وتى: موحەممەد پێغەمبەرى خوایە، پێغەمبەرى نەخوێندەوار و سەرمۆری پێغەمبەرانە، ئەمە لە كتێبی یەكەمدا باس كراوە، دواتر لەسەر زمانى زەیدەوە وتراوە زەید باسی خیلافەتى ئەبووبەكر و عومەر و عوثمانى كردووە.[10]
نوعمان دەڵێت ئەو رۆژە زەید زۆر ساغ و بێ كێشە بوو، ئازارێكی قوڕگى بۆ پەیدا بوو، لەنێوان نوێژی نیوەڕۆ و عەسردا بوو كە مرد، كاتێك بە چەند بەرگێك دامانپۆشى، من نوێژی ئێوارەم كردبوو و سەرقاڵی زیكرەكان بوم كە كەسێك هات و وتى زەید پاش مردنەكەى قسەی كردووە، منیش خێرا چووم بۆ لاى، دەبینم دەستەیەك لە پشتیوانان لەدەوریدان و دەیوت-یان دەیانوت وتوویەتى-.[11]
ئەم رووداوەو ئەم مردنەى زەیدى كوڕی خاریجە لە سەردەمى خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا روویداوە.[12]
ئیبن كەثير دەڵێت ئەم بەسەرهاتە لە چەند روویەكەوە بە چەند گێڕانەوەیەكى ناسراوى صەحیح و دروست هاتووە.[13]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 602.
[2] - أسد الغابة، ج2، ص 104.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 223.
[4] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2، ص 44.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج3، ص 53.
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 169.
[7] - أسد الغابة، ج2، ص 105.
[8] - السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7415، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن النسائي، الرقم 1292.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج2، ص 603.
[10] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 4996.
[11] - البداية والنهاية لابن كثير، ج6، ص 157.
[12] - البداية والنهاية لابن كثير، ج6، ص 156.
[13] - البداية والنهاية لابن كثير، ج6، ص 292.