وەفاتى عائیشە
سەبارەت بە ساڵی وەفاتى عائیشە دەستەیەك دەڵێن لە ساڵی پەنجاو حەوتى كۆچیدا بووە، دەستەیەكیش دەڵێن لە ساڵی پەنجاو هەشتی كۆچیدا بووە، كاتەكەشی لە شەودا بوو، لە شەوی سێ شەممە حەڤدەى مانگى رەمەزاندا بوو،[1] پاش ئەوەى نوێژی ویتر كرا وەفاتى كرد، خۆیشی فەرمانى كردبوو هەر شەو تەرمەكەى ئەسپەردە بكەن.[2]
كاتێك عائیشە لە سەرەمەرگدا بوو، ئیبن عەبباس هات بۆ لاى، عائیشە وتى دواجار هاتیت؟ عەبدوڵاى برازایشی لەلاى سەریەوە بوو، وتى ئەوە ئیبن عەبباسەو داواى مۆڵەت دەكات، عائیشە وتى وازم لێ بێنە پێویستم بە هاتن و تەزكیەی ئەو نیە، عەبدوڵا وتى دایە گیان ئیبن عەبباس لە كوڕە چاكەكانتەو هاتووە بۆ ماڵئاوایی و سەلام لێكردنت، ئەویش وتى ئەگەر حەز دەكەیت مۆڵەتى بدە، ئیبن عەبباس هات و دانیشت و وتى موژدەت لێ بێت، بەخوا تەنها دەرچوونى رۆحت لە جەستەت رێگرە لە گەیشتنت بە موحەممەد و ئازیزان، ئەویش وتى وایە ئیبن عەبباس، ئیبن عەبباس وتى تۆ خۆشەویستترین هاوسەری پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووی لا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش تەنها كەسی پاكى خۆشدەویست، ئینجا بەسەرهاتى دابەزینی ئایەتى تەیەمومەكەى بۆ گێڕایەوە، ئینجا وتى دواتر خواى گەورە ئایەتى تایبەت بە پاكى تۆی دابەزاند و لەوسا بەدوا چی مزگەوتێ یادى خواى تێدا بكرێت تیایدا پاكى تۆیش باس دەكرێت، عائیشە وتى وازم لێ بێنە ئیبن عەبباس خۆزگە باسم ببڕایەتەوەو ناوم لەناوانا نەبوایە.[3]
لە سەرەمەرگیدا بوو كە داخى رووداوى جەمەلى لەیاد نەدەچوو چی كردووە، بۆیە وتى من دامنابو لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە ماڵی خۆمدا ئەسپەردە بكرێم، بەڵام دواى وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەزمم سازاند، بۆیە بمبەن لەگەڵ هاوسەرەكانى تری پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەسپەردەم بكەن، ئیتر برا لە بەقیع ئەسپەردە كرا.[4]
كاتێك وەفاتى كرد ئەبووهورەیرە نوێژی لە سەر تەرمەكەى كرد و دواتر تەرمەكەى لە بەقیع ئەسپەردە كرا.[5]
هەریەك لە عەبدوڵاى كوڕی زوبەیر و عوروەى كوڕی زوبەیر كە خوشكەزاى بوون و قاسم و عەبدوڵاى كوڕانى موحەممەد كە برازاى بوون و عەبدوڵاى كوڕی عەبدوڕەحمان كە ئەویش برازاى بوو تەرمەكەیان خستە ناو گۆڕەكەوە.[6]
كاتێك وەفاتى كرد تەمەنى شەست و سێ ساڵ و چەند مانگێك بوو.[7]
عائیشە ئافرەتێكی زۆر زانا بوو، گەورە هاوەڵان سەبارەت بە فەرزو سوننەتەكان پرسیاریان لەو دەكرد،[8] ئەوەش نامۆ نیە، چونكە نزیكترین كەس و خۆشەویستترین كەسی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووە.
چەند فەرموودەیەك كە عائیشە دەیانگێڕێتەوە:
عائیشە دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) حەزى بەوە بوو لە نەعل لەپێكردن و قژ داهێنان و دەستنوێژ و هەموو كارێكی تریدا لەلاى راستەوە دەست پێبكات.[9]
عائیشە دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى(إذا نعس أحدكم وهو يصلي فليرقد، حتى يذهب عنه النوم ، فإن أحدكم إذا صلى وهو ناعس، لا يدري لعله يستغفر فيسب نفسه)،[10] (ئەگەر یەكێكتان لە كاتى نوێژدا باوێشكی دا، با رابكشێت تا خەوەكەى دەڕوات، چونكە لەوانەیە یەكێكتان بە باوێشكەوە نوێژ بكات و نەزانێت چی دەڵێت لەبری داواى لێخۆشبوون قسە بە خۆی بڵێت).
عائیشەی دایكی باوەڕداران دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە جلێكی رەشەوە نوێژی دەكرد كە بڕێك گوڵنك و شتى پێوە بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەم گوڵنك و شتانەى ئەم جلەم لە نوێژەكەم سەرقاڵم دەكەن، ئەمە ببەن بۆ ئەبوو جەهم و ئینبیجانیەتەكەى ئەوم بۆ بهێنن،[11] ئەوەبوو جلێكی كوردى ئەبوو جەهمى كردەبەری.[12]
وشەی ئینبیجانیەت وا پێناسەی هاتووە كە جلێكی لە خوری دروست كراو و زۆر زبرە.[13]
بەو پێیە بێت دەبێت ئەو جلەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پۆشیویەتى جلێكی وەك شاڵ بووبێت.
عائیشە دەڵێت داواى مۆڵەتم لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كرد تا بەشدارى جیهاد بم، فەرمووى (جیهادى ئێوەى ئافرەتان حەجە).[14]
[1] - أسد الغابة، ج7، ص 208.
[2] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 192.
[3] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 180.
[4] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 193.
[5] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 192.
[6] - أسد الغابة، ج7، ص 208.
[7] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 193.
[8] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 180-183.
[9] - صحيح البخاري، الرقم 165، صحيح مسلم، الرقم 422.
[10] - صحيح البخاري، الرقم 208، صحيح مسلم، الرقم 1349، صحيح ابن حبان، الرقم 2625، سنن الدارمي، الرقم 1403، سنن أبي داود، الرقم 1128، سنن ابن ماجة، الرقم 1366، سنن الترمذي، الرقم 331، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 4387، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 28059.
[11] - صحيح البخاري، الرقم 369، صحيح مسلم، الرقم 895 ، سنن أبي داود، الرقم 793، صحيح ابن حبان، الرقم 2368، سنن ابن ماجة، الرقم 3547.
[12] - سنن أبي داود، الرقم 793، حسنه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 915.
[13] - النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج1، ص 73.
[14] - صحيح البخاري، الرقم 2741.