عوقبەى زورقی (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى زورقیە، كوڕێكی هەبوو بە ناوى سەعید كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[1]
عوقبەى فارسی (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەیەو خزمەتكارى جەبری كوڕی عەتیك بوو،[2] بەڵام لە كتێبەكانى فەرموودەدا بە ئەبووعوقبە ناوى هاتووە،[3] ئیبن حەجەر دەڵێت لەوانەیە ناوى رەشید بێت و كونیەكەى ئەبووعوقبە بێت،[4] چونكە بەسەرهاتێكی باسكردووە كە لە فەرموودەكاندا هاتووە هەمان بەسەرهات بۆ رەشید هاتووە، هاودەم بە جەبر بەشدارى غەزاى ئوحودى كرد.
عوقبەى كوڕی جەروە(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی جەورەى عەبدیە، لە ناو وەفدى عەبدولقەیسدا هاتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو.[5]
عوقبەى كوڕی حولەیس(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی حولەیسی كوڕی نەصرى ئەشجەعیە، زۆر زوو موسڵمان بوو، لە غەزاى بەدردا هاودەم بە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد.[6]
عوقبەى كوڕی رافیع(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەی كوڕی رافیعەو لە فەرموودەیەكى صەحیحدا باسی هاتووە كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت: شەوێك خەوم بینی، لە خەومدا لە ماڵی عوقبەی كوڕی رافیع بووین، خورمایەكمان بۆ هێنرا لە خورما روطهبەكانى ئیبن طاب، ئەو خەوەم بەوە لێكدایەوە كە بەرزیە بۆمان لە دنیادا و پاداشتی خێرە لە رۆژی دواییدا و ئایینەكەمان چاك و رێكە).[7]
عوقبەى كوڕی رەبیعە(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەی كوڕی رەبیعەیەو ئیبن عوقبە دەڵێت لە غەزاى بەدردا بەشدارى كردووە.[8]
عوقبەى كوڕی عامیر (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی عامیری كوڕی عەبەسی كوڕی عەمرى جوهەنیە، فەرموودەیەكى زۆری لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە،[9] كونیەكەى ئەبوو حەمماد یان ئەبوو لەبید یان ئەبووعەمر و ئەبوو عەبەس و ئەبوو ئەسید و ئەبوو ئەسەد بۆ كونیەكەى هاتووە.[10]
عوقبە دەڵێت كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كۆچی كرد بۆ مەدینە، من سەرقاڵی مەڕ لەوەڕاندن بووم، وازم لە مەڕەكان هێنا و چووم تا بەیعەت بدەم بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەیعەتم وەردەگریت؟ فەرمووى جا تۆ كێیت؟ منیش خۆم ناساند، فەرمووى (كامیانت لا خۆشترە؟ وەك دەشتەكیەك بەیعەتم پێ بدەیت یان بەیعەتى هیجرەت؟) وتم بەیعەتى هیجرەت، ئەوەبوو بەیعەتى لێوەرگرتم.[11]
عوقبە دەڵێت جارێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بڕێك ئاژەڵی پێدام تا دابەشی بكەم بەسەر هاوەڵانیدا، دوایی تەنها گێسكێك مابوویەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوەیانى دا بە خۆم.[12]
عوقبە دەڵێت ئێمە سەرە شوانەیی وشترمان هەبوو، كە سەرەی من هات جارێك دەملەوەڕاندن كە گەیشتم بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) قسەی دەفەرموو بۆ هاوەڵانى، فریاى ئەو فەرمایشتەی كەوتم كە فەرمووى (ما من مسلم يتوضأ فيحسن وضوءه، ثم يقوم فيصلي ركعتين، مقبل عليهما بقلبه ووجهه، إلا وجبت له الجنة)،[13] (هەر موسڵمانێك بە جوانى دەستنوێژ بگرێت و دواتر دوو ركات نوێژ بكات و بە دڵ و روخسارى روویكردبێت و ئەو نوێژەی بكات، ئەوە بەهەشتی بۆ واجب بووە)، منیش وتم چەندە خۆش و سەخاوەتمەندانەیە، بینیم كەسێك لە بەردەمم بوو دەیوت فەرمایشتەكەی پێشتر سەخاوەتمەندانە تر بوو، دەبینم عومەرە، وتى بینیم تۆ ئێستا هاتیت، پێشتر پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ما منكم من أحد يتوضأ فيبلغ - أو فيسبغ - الوضوء ثم يقول أشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا عبد الله ورسوله إلا فتحت له أبواب الجنة الثمانية يدخل من أيها شاء)،[14] (هەركامتان بە جوانى و تەواوى دەستنوێژێ بگرێت و دواتر بڵێت أشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا عبد الله ورسوله، ئەوە هەرهەشت دەرگاكەى بەهەشتی بۆ دەكرێتەوە تا بە ویستی خۆی لە كامیانەوە دەیەوێت بچێتە ژوورەوە).
عوقبە دەڵێت ئێمە لە صوففە بووین كە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) هات بۆ لامان و فەرمووى (أيكم يحب أن يغدو كل يوم إلى بطحان، أو إلى العقيق، فيأتي منه بناقتين كوماوين في غير إثم، ولا قطع رحم)، (كامتان حەز دەكات هەموو رۆژێك بەیانى بچێت بۆ بوطحان یان بۆ عەقیق و لەوێ بێ تاوان و پچڕاندنى پەیوەندى خزمایەتى دوو وشتری گەورە بهێنێتەوە؟)، وتمان ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) هەموومان حەزمان بەوەیە، فەرمووى (أفلا يغدو أحدكم إلى المسجد فيعلم، أو يقرأ آيتين من كتاب الله عز وجل، خير له من ناقتين، وثلاث خير له من ثلاث، وأربع خير له من أربع، ومن أعدادهن من الإبل)،[15] (جا بۆ بەیانى هەر كامتان نایەت بۆ مزگەوت و قورئان فێر بێت یان دوو ئایەت لە قورئان بخوێنێت، باشترە بۆی لە دوو وشتر، سێ ئایەت بخوێنێت بۆی باشترە لە سێ وشتر، چوار ئایەت بخوێنێت بۆی باشترە لە چوار وشتر، بە ژمارەى ئایەتەكان لەوەندە ژمارە وشتر بۆی باشترە).
كاتێك فەتحى دیمەشق كرا، عوقبە موژدەی فەتحى دیمەشقی برد بۆ عومەرى كوڕی خەططاب.[16]
لە جەنگى صفیندا عوقبە لەناو سوپاى موعاویەی كوڕی ئەبووسوفیاندا بەشدارى كرد، دواتریش موعاویە ئەوی كرد بە والى میصر، دواتر كە موعاویە ویستی لایبەرێت راستەوخۆ لاینەبرد، بەڵكو ناردى تا هێرش بباتە سەر رۆدس، لە كاتى هێرشەكەدا مەسلەمە هات و میصری گرتە دەست، ئیتر عوقبە زانى لە پۆستەكەى لابراوە.[17]
عوقبە لە سەردەمى موعاویەی كوڕی ئەبووسوفیاندا كۆچی دوایی كرد، ئەمەش لە ساڵی پەنجاو هەشتی كۆچیدا بوو.[18]
عوقبەى كوڕی عامیری ئەنصارى (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی عامیری كوڕی نابیە، لە پشتیوانانە، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى یەكەمى عەقەبە، لە غەزاى بەدر و ئوحود و خەندەق و هەموو غەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كرد، پاش وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[19]
عوقبەى كوڕی عەبدوڵا (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی عەبدوڵایە، لە پشتیوانانەو لە غەزاكاندا هاودەم بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كردووە، پاش وەفاتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ژیا تا لە خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا لە جەنگى صفیندا بەشدارى كرد، بەڵام سەنەدى ئەو گێڕانەوەى دەڵێت لە جەنگى صفیندا بەشدارى كردووە لاوازە.[20]
عوقبەى كوڕی عەمرى ئەنصاری (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی عەمرى كوڕی ثهعلەبەیە، لە پشتیوانانە، كونیەكەى ئەبوومەسعوودى بەدریە، زیاتر بە كونیەكەى ناسراوە، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە، سەبارەت بە بەشداربوونى لە غەزاى بەدردا راجیایی هەیە، بوخارى راى وایە لە غەزاى بەدردا بەشدار بووە، بەڵام بۆ ئوحود بێ راجیایی هاتووە كە تیایدا بەشدار بووە، لەغەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كردووە.[21]
ئیبن ئیسحاق دەڵێت عوقبە بچووكترین بەشداربووى بەیعەتى عەقەبە بوو.[22]
عوقبە دەڵێت جارێك بە قامچیەك دەمدا لە كۆیلەكەم، هێندەم زانى لە پشتەوە دەنگێك وتى ئەبوومەسعوود بزانە، منیش لەبەر تووڕەیی نەمزانى چیە، كە نزیك بوویەوە دەبینم پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم) و هەر دەیفەرموو (ئەبوومەسعوود بزانە، ئەبوو مەسعوود بزانە)، منیش قامچیەكەى دەستم فڕێ دا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئەبوومەسعوود بزانە خوا دەسەلآتى بەسەر تۆدا زیاترە لە دەسەلآتى تۆ بەسەر ئەو كۆیلەدا)، ئیتر بەڵێنم دا دواى ئەوە لە هیچ كۆیلەیەك نەدەم،[23] وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەوە لەپێناو خوادا ئازادم كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (أما إنك لو لم تفعل للفعتك النار)،[24] (ئەگەر وات نەكردایە ئەوە ئاگر دەیسووتاندى).
ئەبوومەسعوود دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (الآيتان من آخر سورة البقرة، من قرأهما في ليلة كفتاه)،[25] (دوو ئایەتى كۆتاى سوورەتى بەقەرە هەركەس لە شەوێكدا بیانخوێنێت بەسن بۆی).
عوقبە دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (إن المسلم إذا أنفق على أهله نفقة، وهو يحتسبها، كانت له صدقة)،[26] (موسڵمان ئەگەر خەرجى خێزانى خۆی بكێشێت و لاى خوا چاوەڕێی پاداشت بێت ئەوە دەبێت بە چاكەو خێر بۆی).
جا لێرەوە بزانە خواى گەورە چ چاكەو ئاسانكاریەكى بۆ بەندەكانى دەوێت، چۆن رێگاكانى گەیشتن بە بەهەشتی بۆ ئاسان كردووە، هەوڵدانێك كە مرۆڤ لە ژیانى ئاسایی خۆیدا وەك ئەركێكی رۆژانە پێی هەڵدەستێت، دەبێتە رێی چوونى بەرەو بەهەشت، هەروەها بزانە نیەت و چاوەڕوانى پاداشت لاى خوا چەندە گرنگە، هەمان ئەو كارە كە بژێوی و خەرجى خێزانە، دوو كەس پێی هەڵدەسن، كەسێكیان وەك باوێكی كۆمەلآیەتى ژیان و ئەویش وەك ئەركێك كە چاوەڕێیە لاى خوا پاداشتی لەسەر وەربگرێت، ئەویان ئەركەكەى بۆ دەمێنێتەوەو ئەمیشیان بە خێر و چاكە بۆی دەنووسرێت.
لە ساڵی هەشتەمى كۆچیدا عوقبە لە سریەكەى غلیبی كوڕی عەبدوڵادا بەشدارى كرد.[27]
عوقبە لە دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا، لە خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا عوقبە بەرپرسی بەیتولمال بوو و تا وەفاتى عوثمانيش لەو پۆستەى مایەوە،[28] دواتر چوو لە كووفە نیشتەجێ بوو، هەوادارى عەلى كوڕی ئەبووطاليب بوو، كاتێك عەلى چوو بۆ جەنگى صفین عوقبەى كرد بە بەرپرسی كووفە، دواتر لەو پۆستەى لایبرد،[29] پاش ساڵی چلى كۆچی لە كووفە وەفاتى كرد، رایەكیش دەڵێت بەڵكو گەڕایەوە مەدینەو لەوێ وەفاتى كرد.[30]
عوقبەى كوڕی عوثمان (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی عوثمانى كوڕی خەلدەیە، لە پشتیوانانە لە زورقیەكان، برایەكى هەبوو بە ناوى سەعد، عوقبە هاودەم بە سەعدى براى پێكەوە لە غەزاى بەدردا بەشدارییان كرد، هەروەها لە غەزاى ئوحودیشدا بەشدارییان كرد،[31] بەڵام لە ئوحوددا هەردووكیان رایانكرد و دواتر هاتنەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[32]
عوقبەى كوڕی قەيظى (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی قەيظى كوڕی قەیسە، لە پشتیوانانە لە ئەوسیەكان، برایەكى هەبوو بە ناوى عەبدوڵا، هەریەك لەم دوو برایەو باوكیشیان هاوەڵی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوون و پێكەوە هەرسێیان لە غەزاى ئوحوددا بەشدارییان كرد،[33] دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا تا لە جەنگى جیسر ئەبی عوبەیددا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو،[34] هاودەم بە عوقبە عەبدوڵاى برایشی بەشدارى كردبوو و ئەویش تیایدا شەهید بوو.[35]
عوقبەى كوڕی كودەیم (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی كودەیمی كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، سەرەتا لە دەستەى دووڕووەكان بوو، بەڵام تەوبەى كرد و گەڕایەوە،[36] عوقبە یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود، دواتریش لە غەزاكانى تردا بەشدارى كرد، دواى وەفاتى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیا و لە فەتحى میصردا بەشدارى كرد.[37]
عوقبەى كوڕی مالیك(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی مالیكە، دواتر لە بەصرە نیشتەجێ بوو،[38] عوقبە فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرى خواوە(صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوەو دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سریەیەكی نارد، لە كاتى هەڵمەتەكەدا كەسێك كەنارى گرت، كەسێكی تریش كەوتە شوێنی و ئەویش شمشێری هەڵكردبوو، كابرا وتى من موسڵمانم، كەچی ئەوى تر گوێی لێنەگرت و كوشتى، دواتر كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بەسەرهاتەكەى بیست زۆر تووڕە بوو، كابرا تووڕەیی پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) پێگەیشتەوە، كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وتارى دەدا، كابراى بكوژ هەستاو وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بەخوا كابرا لە ترسی مەرگ ئەو قسەی كرد، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رووى لێوەرگێڕا و درێژەى دا بە وتارەكەى، كابرا هەمدى ئەوەى وتەوەو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەمدى رووی لێ وەرگێڕا، بۆ جارى سێیەم كە كابرا وایكرد پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) رووی كردە كابراو بێزارى بە دەموچاویەوە دیار بوو و فەرمووى (إن الله حرم علي أن أقتل مؤمنا)،[39] (خوا لەسەری حەرام كردوم باوەڕدارێك بكوژم).
عوقبەى كوڕی مور (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی موڕەو هاتووەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[40]
عوقبەى كوڕی نیار (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی نیارە، برایەكى هەبوو بە ناوى ئەبووبوردە، عوقبە یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود.[41]
عوقبەى كوڕی وەهبى ئەسەدی (رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی وەهب یان كوڕی ئەبی وەهبی كوڕی رەبیعەی ئەسەدیە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[42]
عوقبەى كوڕی وەهب(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی وەهبی كوڕی كلدەیە، یەكێك بوو لە دانیشتوانى مەدینە، كاتێك هەواڵی هاتنى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بیست و چوو بۆ مەككە موسڵمان بوو، لەوێ مایەوە تا دواتر كۆچی كرد بۆ مەدینە، بۆیە هەم لە كۆچەریەكان و هەم لە پشتیوانانیش بوو.[43]
ژمارەیەك لە پشتیوانان ئەم هەڵوێستەى عوقبەیان هەبوو كە بریتی بوون لە ذەكوانى كوڕی عەبدقەیس و زیادى كوڕی لەبید و عەبباسی كوڕی عوبادە، ئەمانە ماوەیەكى زۆر كەم پێش كۆچكردنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بۆ مەدینە لە مەككە دەرچوون و گەڕانەوە بۆ مەدینە، ئیتر پێیان دەوترا كۆچەرە پشتیوانەكان.[44]
عوقبەى كوڕی وەهب لە غەزاى بەدر و ئوحودیشدا بەشدارى كرد و دەوترێت ئەو جێماوەى تیرانەى لەسەر كوڵمەكانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوون ئەو دەریكردن،[45] لە غەزاى خەندەق و غەزاكانى دواتریشدا بەشدارى كرد.[46]
بەڵام راى راستتر ئەوەیە كە ئەبووعوبەیدە ئەو پاشماوەى تیرانەى لابرد، ئەمەش بە بەڵگەى ئەم گێڕانەوەیە:
ئەبووبەكرى صدیق دەڵێت كە خەڵكی لە ئوحوددا لە دەورى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بلآوەیان كردبوو، یەكەم كەس من بووم چووم بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، دەبینم كەسێك لە دەورى بەرگری لێدەكات، وتم دەى ئەوە طهلحە بێت بە دایك و باوكمەوە بە قوربانى بم، دواتر بینیم لە دوایشەوە كەسێك هات دەتوت باڵندەیەو دەفڕێت، خێرا خۆی گەیاندە من، دەبینم ئەبووعوبەیدەیە، خێرا پێكەوە چووین بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و طهلحەش لە بەردەم پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) كەوتبوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى فریاى براكەتان بكەون، ئینجا تیرێك بەر تەوێڵی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و تیرێكیش بەر رومەتى كەوتبوو، ئەبووعوبەیدە وتى ئەی ئەبووبەكر سوێندت دەدەم بە خوا بهێڵە من لایبەرم، ئەوەبوو بە دەمى-ددانى- تیرەكەى گرت و هێواش هێواش دەریدەكرد و حەزى نەدەكرد پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئازارى پێ بگات، دواتر ویستم من ئەو تیرەكەى تر دەربكەم، كەچی هەمدى ئەبووعوبەیدە سوێندى دام و بەهەمان شێوە ئەوی دیكەشی دەركرد.[47]
عوقبەى كوڕی ئەبی قەیس(رضي الله عنه)
ناوى عوقبەى كوڕی ئەبی قەیسەو خۆی و باوكیشی هاوەڵی پێغەمبەرى خوان (صلى الله عليه وسلم)، لە جەنگى قادسیەدا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[48]
[1] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الاصبهاني، الرقم 4856.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 529.
[3] - سنن أبي داود، الرقم 4479، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 21917.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 529.
[5] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج5، ص 566.
[6] - أسد الغابة، ج4، ص 56.
[7] - صحيح مسلم، الرقم 4312، سنن أبي داود، الرقم 4392.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 520.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 520.
[10] - أسد الغابة، ج4، ص 59.
[11] - أسد الغابة، ج4، ص 59.
[12] - صحيح البخاري، الرقم 2199، صحيح مسلم، الرقم 3727.
[13] - صحيح مسلم، الرقم 371.
[14] - صحيح مسلم، الرقم 371.
[15] - صحيح مسلم، الرقم 1377، صحيح ابن حبان، الرقم 115، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 17074.
[16] - أسد الغابة، ج4، ص 60.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 520.
[18] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 520.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 521.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 523.
[21] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 524.
[22] - البداية و النهاية لابن كثير، ج3، ص 167.
[23] - صحيح مسلم، الرقم 3220.
[24] - سنن أبي داود، الرقم 4513، صححه شعيب الأرناؤوط، كما صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 5159.
[25] - صحيح البخاري، الرقم 3805، صحيح مسلم، الرقم 1381، صحيح ابن خزيمة، الرقم 1071، صحيح ابن حبان، الرقم 781، سنن أبي داود، الرقم 1202، سنن الترمذي، الرقم 2881، سنن ابن ماجة، الرقم 1364، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 7735، مسند احمد بن حنبل، الرقم 16765.
[26] - صحيح البخاري، الرقم 55، صحيح مسلم، الرقم 1731و اللفظ له، صحيح ابن حبان، الرقم 4299، سنن الدارمي، الرقم 2616، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 2297، السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 7295،مسند أحمد بن حنبل، الرقم 16757، مسند الطيالسي، الرقم 643.
[27] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج2، ص 126.
[28] - البداية و النهاية لابن كثير، ج7، ص 228.
[29] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج6، ص 16.
[30] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 524.
[31] - أسد الغابة، ج4، ص 63.
[32] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 1066.
[33] - أسد الغابة، ج4، ص 64.
[34] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 525.
[35] - أسد الغابة، ج4، ص 64.
[36] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 525.
[37] - أسد الغابة، ج4، ص 64.
[38] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 525.
[39] - صحيح ابن حبان، الرقم 6057، المستدرك على الصحيحين، الرقم 46، صححه الذهبي في التلخيص، صححه شعيب الأرناؤوط.
[40] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 527.
[41] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 527.
[42] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 528.
[43] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 528.
[44] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج1، ص 226.
[45] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 545.
[46] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 528.
[47] - صحيح ابن حبان، الرقم 7090و اللفظ له، ضعفه شعيب الأرناؤوط.
[48] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 525.