ناوى خەدیجەى كچی خوەیلیدی كوڕى عەبدولعوززاى قوڕەیشی ئەسەدیە،[1] خێزانى یەكەمى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و یەكەم ئافرەتى موسڵمان بووە، دایكی ناوى فاطيمهى كچی زائیدەیە.[2]
خەدیجە برایەكى هەبوو بە ناوى عەووام كە باوكى زوبەیر و سائیب بوو.[3]
خەدیجە(رضي الله عنها) پێش هاوسەرى لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)
خەدیجە سەرەتا هاوسەری ئەبى هالەى كوڕی زورارە بوو، دواى ئەو شووی كرد بە پیاوێكى تر كە ناوى عەتیقى كوڕی عابید بوو، ئەو پیاوەى مرد ئینجا هاوسەرگیری لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كرد.[4]
خەدیجە لە مێردى یەكەمى كوڕێكی هەبوو بە ناوى هالە كە هاوەڵی پغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)،[5] لە مێردى دووەمى كچێكی هەبوو بە ناوى هیند.[6]
خەدیجە لەناو هۆزەكەیدا زۆر ناسراو بوو، چونكە هەم لە خێزانێكی ناسراو بوو، هەم سامانێكی زۆر زۆری هەبوو و هەموان حەزیان دەكرد ئەو ئافرەتە بخوازن.[7]
خەدیجە هێندە بە پاكداوێن ناسرابوو كە لەناو هۆزەكەیدا بە ئافرەتە پاكەكە ناوى دەرچووبوو.[8]
سەرەتاى یەكترناسین
خەدیجە سامانێكى زۆری هەبوو، بۆیە داواى لە پیاوانێكى شارەزا دەكرد تا كارى بازرگانى بۆ بكەن، بەرامبەر بەوە بڕێك قازانجى دەدا پێیان، جا كاتێك راستگۆیی و دەستپاكى پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) بیست بڕیاریدا لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مامەڵە بكات،[9] بۆیە داواى كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا كارى بازرگانى بۆ بكات، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) رازى بوو، ئەوكات هێشتا نەبووبوو بە پێغەمبەر و لە تەمەنى لاویدا بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵ مەیسەرەى مەولاى خەدیجەدا چوو بۆ شام تا كارى بازرگانى بكات بۆ خەدیجە، كە گەیشتنە شام پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە ژێر سێبەرى دارێكدا دانیشت، كابرایەكى راهیب ئەوی بینی، بە مەیسەرەى وت ئەم كابرایە كێیە؟ ئەویش وتی كەسێكی قوڕەیشیە، راهیبەكە وتى تەنها پێغەمبەران لەژێر سێبەرى ئەم دارەدا دانیشتون، ئینجا وتى ئایا سووراییەك لەنێوچاوانیدا هەیە؟ مەیسەرە وتى بەڵێ، راهیبەكە وتى دەی هەرگیز لێی جیا مەبەرەوە، ئەە كۆتاى پێغەمبەرانە و خۆزگە منیش دەگەیشتمە كاتى پێغەمبەرایەتیەكەى، ئینجا كە هاتنەوە خەدیجە قازانجى زۆر زۆری دەكرد لەو كارەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، هەروەها مەیسەرە ئەو قسەی راهیبەكەشی بۆ خەدیجە گێڕایەوە،[10] ئەوەبوو دڵی چوویە سەر پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و پێشنیازى خۆی كرد بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا ببێتە هاوسەری.[11]
پێشنیارى خەدیجە(رضي الله عنها) بۆ هاوسەرگیری
سەبارەت بە جۆری پێ وتنەكە بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چەند گێڕانەوەیەك هاتووە:
عەممارى كوڕی یاسر دەڵێت: جارێك لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەچووین بەرێدا و خوشكەكەى خەدیجەمان بینی دامان بە لایدا لەسەر پێستەیەك بوو دەیفرۆشت، كە منى بینی بانگى كردمە كەنارەوە، پێی وتم ئەرێ هاوڕێكەت راى چۆنە بۆ هاوسەرگیری لەگەڵ خەدیجە؟ منیش چووم و ئەوەم بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وت، ئەویش فەرمووى: بەڵێ بەخوا پێم خۆشە، هەواڵەكەم دایەوە بە خوشكەكەى خەدیجەو ئەویش وتى دەى بۆ بەیانى وەرن، ئێمەش چووین و سەیرمان كرد مانگایەكیان سەربڕیوەو جلی جوانیان كردوەتە بەر باوكى خەدیجە، منیش بە خوشكەكەیم وت ئەویش بە باوكى وت، باوكیشی ئەوكات سەرخۆش بوو، خوشكەكەى خەدیجە وتى موحەممەد هاتوەتە داواى خەدیجەو ئەویش رازى بوو و خەدیجەى لێ مارە كرد، لە گۆشتەكە خواردنێكیان ئامادە كرد و هەموان نانیان خوارد و باوكی خەدیجە خەوت، دواتر كە لە خەو هەستا هاوارى كرد ئەم جلانە چین؟ ئەم خواردن و بەزمە چیە؟ كچەكەی پێی وت ئەو جلە هى موحەممەدى كوڕی عەبدوڵایەو ئەو مانگایەی بە دیارى بۆ هێناویت و تۆیش كە خەدیجەت لێ مارە كرد ئەو ماگایەمان سەربڕی، بەڵام خوەیلید نارازى بوو و كەوتە بۆڵەو هاواركردن.[12]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و مەیسەرە گەڕانەوەو مەیسەرە باسی قسەی راهیبەكەى كرد، خەدیجە كەسێكی نارد بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و پێی وت پێی بڵێت:(ئەی ئامۆزا من دڵم چوەتە سەر تۆ لەبەر نزیكى و خزمایەتیت لێم، لەبەر كەسایەتی و نێوەندبوون و سپاردەكاریت لەنێو هۆزەكەتدا، لەبەر رەوشت حوانى و راستبێژیت)،[13] ئینجا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چوو لاى مامەكانى مەسەلەكەى باس كرد و دواتر حەمزەى مامى لەگەڵی چوو بۆ لاى خوەیلید و داواى خەدیجەى كرد بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەویش مارەى كرد لێی.[14]
نەفیسە كە ئافرەتێكە دەڵێت: خەدیجە منى نارد بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا پیشنیازى بۆ بكەم داخوازى خەدیجە بكات و هاوسەرگیری لەگەڵ بكات، منیش هەمان كارم كرد و چووم بۆ لاى و وتم بۆچی هاوسەرگیری ناكەیت؟ فەرمووى هیچێكم لەدەستدا نیە تا هاوسەرگیری بكەم، وتم ئەگەر من ئەوەم بۆ چارەسەر كردیت و ئافرەتێكی لێهاتوو و دەوڵەمەند و جوانیش هەبوو بیهێنیت، فەرمووى كێیە؟ وتم خەدیجەیە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) رازى بوو.[15]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) داواى خەدیجەى كرد مامى خەدیجە عەمرى كوڕی ئەسەد خەدیجەى لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) مارە كرد، رایەكى تر دەڵێت: بەڵكو عەمرى براى خەدیجە مارەی كرد لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[16]
كات و تەمەنى هاوسەرگیریەكە
سەبارەت بە كاتى هاوسەرگیری خەدیجەو پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) چەند راى جیاواز هاتووە، رایەكیان دەڵێت: ئەوكات خەدیجە تەمەنى چل ساڵان بووە، رایەكى تریش دەڵێت: بەڵكو تەمەنى بیست و هەشت ساڵان بووە،[17] رایەكى تر دەڵێت: بەڵكو تەمەنى خەدیجە ئەوكات سی و پێنج ساڵان بووە، رایەكیش دەڵێت: بەڵكو بیست و پێنج ساڵان بوو.[18]
سەبارەت بە تەمەنى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) رایەك دەڵێت: تەمەنى بیست و یەك ساڵان بووە، رایەكى تریش دەڵێت: تەمەنى بیست و پێنج ساڵان بووە.[19]
ماوەى پێكەوە ژیانیشیان نزیكەى بیست و پێنج ساڵ بووە، چونكە بە گونجاندنى كاتى هاوسەرگیریەكەو تەمەنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و كاتى وەفاتى خەدیجەدا دەزانین نزیكەى بیست و پێنج ساڵ پێكەوە ژیاون.
وەستانێك:
لەبەرئەوەى دەقێكی روونى صەحیح نیە سەبارەت بە تەمەنى خەدیجەى كچی خوەیلید لە كاتى هاوسەرگیری لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، بۆیە شیكاریەكى بۆ دەكەین:
یەكەم: تەمەنى خەدیجە چل ساڵان نەبووە، چونكە ئافرەت لە تەمەنى چل ساڵ بە دواوە ئەگەرى منداڵ بوونى زۆر كەم دەكات، چ جاى ئەوەى چەند منداڵێكی ببێت، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) پاش پانزە ساڵ لەو هاوسەرگیریە ئینجا بوو بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تا بڵێین موعجیزەیەكى خودایی بوو بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و هیچ دەقێكیش لەو بارەوە نیە.
دووەم: دیارە خەدیجە زۆر گەنجیش نەبووە، ئەمەش بەپێی ئەو دەقەى كە عائیشە دەڵێت: كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) زۆر باسی خەدیجەى دەكرد دەموت چیە هێندە باسی ئەو پیرەژنە قوڕەیشیە دەكەیت،[20] هەروەها لەبەرئەوەى پێشتر دوو جار شووی كردووەو دوو منداڵیشی هەبووە.
سێیەم: ئەگەر تەماشا بكەین لە سەرچاوەكاندا چوار تەمەن هاتووە(بیست و پێنج، بیست و هەشت، سی و پێنج، چل)، كەچی ئەوەى چل ساڵەكە زەق كراوەتەوە، هۆكارەكەشی چیە؟!
ژیانى ژن و مێردایەتى
خەدیجە لە ماوەى ژیانى لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) تەنانەت لەو كاتەش كە پێغەمبەر نەبوو زۆر رێزى دەگرت لێی و بە گەورە تەماشاى دەكرد و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هەر چی بفەرموایە ئەو بڕواى پێدەكرد،[21] هەڵسوكەوتێكی ژنێكی سەلار بەرامبەرمێردێكی سەلار.
خەدیجە خزمەتكارێكی كڕیبوو بە ناوى زەیدى كوڕى حارثه، هێشتا پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) سروشی بۆ دانەبەزیبوو، بەڵام خۆشەویستى بۆ زەید زۆر بوو، خەدیجە كە بینی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) زەیدی زۆر خۆشدەوێت زەیدی پێ بەخشی.[22]
وەستانێك:
گومانێك لەلایەن رۆژهەلآتناسانەوە سەبارەت بە هاوسەرگیری پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵ خەدیجە خراوەتەڕوو گوایە مەبەستى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەو هاوسەرگیریەدا بریتی بووە لە دەستكەوتى ماددى تا ببێتە بنەڕەت بۆ بانگەوازى داهاتووى، بەڵام ئەمە لە چەند روویەكەوە ناراستی ئەو مەسەلەیە دەخاتەڕوو:
یەكەم: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوكات نەیدەزانى دەبێتە پێغەمبەرى خوا و هیچ ئاگاداریەكى نەبوو، ئەگەریش بڵێت وەك كەسێكی كاریزما جوولآوەتەوە ئەمە بڕوا نەبوونە بە پێغەمبەرایەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و كردنیەتى بە كاریزمایەكى ناو مرۆڤایەتى نەك پێغەمبەرێكی خوا، بۆ ئەوانەش وا دەڕوانن هەر لەوەدا هەڵەن، چونكە مێژوو بە كۆدەنگى پاكداوێنی پێغەمبەرى خواى (صلى الله عليه وسلم) سەلماندووەو لە گەرمەى گەنجێتیدا نەچووە بە لاى هیچ چێژوەگرتنێكى جنسیدا، لەكاتێكدا ئەگەر هاوسەرگیریەكەى بۆ ماددە بوایە ئەوە دەبوو بە نهێنی و یان هەر بە ئاشكراش خۆی بێبەش نەكردایە لە یەكەم چێژى رازێنراوەى سەر زەوى وەك خوا فەرموویەتى: (زين للناس حب الشهوات من النساء...)، بەڵكو دەبینین تا ئەو كاتەى خەدیجە وەفات دەكات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هیچ ژنێكی تر ناهێنێت و تەنانەت لە سەردەمى پێش پێغەمبەرایەتیشیدا سەیرێكی ئافرەتێكی تریشی نەكردووە، دەى خەدیجە لە ساڵی سێیەمى پێش كۆچیدا وەفاتى كردووە، واتە ئەوكات تەمەنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نزیكەى پەنجا ساڵ بووە، واتە نزیكەى بیست و پێنج ساڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵ خەدیجە ژیا كەچی جارێكیش بیری نەكردەوە لە هاوسەرگیریەكى تر، لەكاتێكدا پاش ئەو ژنى زۆری هێنا، بۆیە ئەوە تەنها كینەیەكى بڕوانەبوونە بە پێغەمبەرایەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و لەو پێناوەشدا هەر هەنگاوێك دەگرنەبەر با ناحەقیش بێت.
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 600.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 600.
[3] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج4، ص 119.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 600.
[5] - أسد الغابة، ج5، ص 393.
[6] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 15.
[7] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج1، ص 131.
[8] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 15.
[9] - أسد الغابة، ج7، ص 90.
[10] - دلائل النبوة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 106.
[11] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 114.
[12] - السنن الكبرى للبيهقي، الرقم 12840، البداية والنهاية لابن كثير، ج2، ص 295-296، البحر الزخار، الرقم 1262.
[13] - دلائل النبوة للبيهقي، الرقم 394.
[14] - أسد الغابة، ج7، ص 91.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 602.
[16] - البداية والنهاية لابن كثير، ج2، ص 296.
[17] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 111.
[18] - البداية والنهاية لابن كثير، ج2، ص 295.
[19] - أسد الغابة، ج7، ص 90.
[20] - صحيح البخاري، الرقم 3633.
[21] الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 603.
[22] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 604.