ناوى عوثمانى كوڕی مەظعوونى كوڕی حەبیبی جومەحیە، كونیەكەى ئەبووسائیبە،[1] عوثمان یەكێك بوو لەو كەسانەى كە لە سەردەمى نەفامیشدا مەى خواردنەوەى لەسەر خۆی قەدەغە كردبوو.[2]
ژنەكەى ناوى خەولەى كچى حەكیمی كوڕی ئومەییەیە، ئافرەتێكى زۆر خواناس و چاكەكار بوو.[3]
موسڵمانبوونى عوثمانى كوڕی مەظعوون هاوكات بوو لەگەڵ موسڵمانبوونى ئەبوعوبەیدەو و عوبەیدەى كوڕی حارث و عەبدوڕەحمانى كوڕی عەوفدا، ئەمەش پێش ئەوەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بچێتە ماڵی ئەرقەم و لەوێ بانگەواز بكات.
عوثمان هاودەم بەو هاوەڵانەى چوونە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) باسی ئیسلامى كرد بۆیان و وردەكاریەكانى ئیسلامى خستەڕوو بۆیان، ئەوانیش موسڵمان بوون.[4]
عوثمانى كوڕی مەظعوون چواردەهەم كەس بوو لە مەككە موسڵمان بوو، دواتر بەشدارى كرد لە كۆچی حەبەشەدا و هاودەم بە خۆیشی سائیبی كوڕیشی بەشدارى كرد، دواتر كە هەواڵی وا گەیشت گوایە قوڕەیش موسڵمان بون، گەڕایەوە بۆ مەككەو لە پەناى وەلیدی كوڕی موغیرەدا بوو،[5] دواتر كە بینی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و هاوەڵان لە چ بارێكدان، وتى بەخوا ئەم پەنایەم ناوێت و بارەكەى ئەوان هەڵدەبژێرم، بۆیە چوو بۆ لاى وەلید و پەناكەى بۆ گێڕایەوە، وەلید هاودەم بە عوثمان چوو بۆ لاى كەعبەو بە هەموانى وت وا عوثمان خۆی پەناكەى بۆ گێڕامەوە، عوثمانيش وتى راست دەكات، ئەو كەسێكی بە وەفا و بەخشندە بوو، ئێستا حەز دەكەم تەنها پەناى خوام هەبێت و وا پەناكەم گێڕایەوە بۆ وەلید، پاشان عوثمان چوویە كۆڕی قوڕەیشیەكانەوەو لەبیدی كوڕی رەبیعەى قەیسیش لەوێ بوو، شیعرێكی وت كە كوفری تێدا بو، عوثمان وتى درۆ دەكەیت، خەڵكەكە داوایان كرد لەبید دووبارەى بكاتەوەو عوثمانيش هەمدى وتى درۆت كرد، لەبید وتى بەخوا ئەمە لە كۆڕی ئێوە ناچێت ئەی قوڕەیشیەكان، خێرا گەمژەیەكی قوڕەیشی هەستاو بۆگزێكی دا لە چاوى عوثمان، خەڵكەكە وتیان ئەی عوثمان پێشتر لە پەنایەكى چاكدا بوویت و چاوت كێشەی نەبوو، عوثمان وتى پەناى خوا دڵنیاتر و چاكترە و چاویشم كێشەی نیە و پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و شوێنكەوتوانى پێشەنگى منن، وەلید وتی دەتەوێت پەنات بدەم؟ وتى نا تەنها پەناى خوام دەوێت.[6]
ئیبن مەسعوود دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئێمەى نارد بۆ لاى نەججاشی كە هەشتا پیاو دەبووین، من و جەعفەر و ئەبوومووساو عەبدوڵاى كوڕی عورفوطه و عوثمانى كوڕی مەظعوون، قوڕەیشیش عەمرى كوڕی عاص و عمارەى كوڕی وەلیدیان بە بڕێك دیاریەوە نارد و هاتن بۆ لاى نەججاشی، كە چوونە ژوورەوە بۆ لاى نەججاشی كڕنووشیان بۆ برد و چوون بۆ لاى، یەكێكیان لە لاى راستیەوەو ئەوی تریش لەلای چەپیەوە دانیشت، ئینحا وتیان دەستەیەك لە كەس وكارى ئێمە هاتوونەتە خاكى تۆ و پشتیان كردوەتە ئێمە، ئەویش وتى ئەوان لە كوێن؟[7] شتى وا هەیە؟ پێی وترا بەڵێ، نەججاشی وتى بەخوا نایاندەمەوە دەستتان تا قسەیان لەگەڵ نەكەم، ئەوەبوو ناردى بە شوێنیاندا،[8] جەعفەر بە هاوەڵەكانى وت من لەبری هەمووتان قسە دەكەم، هەموو بە دواى جەعفەردا چوونە ژوورەوە، بە جەعفەریان وت بۆچی كڕنووش نابەیت بۆ پاشا؟ وتى ئێمە تەنها كڕنووش بۆ خوا دەبەین، وتیان بۆچی؟ وتى چونكە خوا پێغەمبەرێكى لەنێوماندا نارد و فەرمانى پێكردین تەنها كڕنووش بۆ خوا بەرین و نوێژ بكەین و زەكات بدەین،[9] نەججاشی وتى ئەم ئایینەى ئێوە چیە؟ جەعفەریش وتى ئەى پاشا ئێمە گەلێك بووین لەسەر بێباوەڕی بووین و بتمان دەپەرست و مردارەوەبوومان دەخوارد و حەرامەكانمان بە حەلآڵ دەزانین و خوێنمان رەوا دەكرد، ئەوەبوو خوا لە ناو خۆماندا پێغەمبەرێكی بۆ ناردین كە وەفادارى و راستگۆیی و سپاردەكارى ئەومان دەزانى، بانگى كردین تا خواى تاك و تەنها بپەرستین و پەیوەندى خزمایەتى بگەیەنین و دراوسێیەتیمان باش بێت و نوێژ بكەین و رۆژوو بگرین،[10] عەمر وتى ئەوان سەبارەت بە كوڕی مەریەم و دایكی رایان پێچەوانەى راى ئێوەیە، نەججاشی وتى سەبارەت بە كوڕی مەریەم و دایكی چی دەڵێن؟ جەعفەریش وتى ئەوە دەڵێین كە خوا فەرموویەتى رۆح و كەلیمەى خوایە كە بەخشیویەتى بە مەریەمى پاكداوێنى بێ هاوسەر كە هیچ مرۆڤێك دەستى پێی نەگەیشتووە،[11] نەججاشی وتى هیچتان پێیە لەوەى بۆى دابەزیوە؟ فەرمانیشی كرد بە قەشەكان تا پەرتووكەكانى خۆیان بكەنەوە، جەعفەر وتى بەڵێ، ئەوەبوو بڕێك لە سوورەتى مەریەمى لە سەرەتاوە بۆ خوێندنەوە، نەججاشی دەستى كرد بە گریان تا ریشی تەڕ بوو، قەشەكانیش هەروا گریان تا پەرتووكەكانیان تەڕ بوو،[12] نەججاشیش دارێكی لەسەر زەوی هەڵگرت و وتى ئەی خەڵكی حەبەشە و قەشە و راهیبەكان ئێوە دەڵێن چی من ئەمەم پێ خراپ نیە، من شایەتى دەدەم ئەو پێغەمبەرى خوایەو ئەوەیە كە لە ئینجیلدا هاتووەو عیسا مزگێنی لەبارەوە داوە، سوێند بەخوا ئەگەر من لەم پاشایەتیەمدا نەبوومایە دەچووم بۆ لاى و دەبوومە نەعل هەڵگر و ئاوى دەستنوێژیم دەدا، ئینجا بە موسڵمانانى وت بڕۆن لەكوێ دەتانەوێت بمێننەوە، فەرمانیشی كرد دیاریەكانى قوڕەیشیەكان گێڕدرایەوە.[13]
قوڕەیشیەكانى مەككە ئازارى زۆری موسڵمانانیان دەدا، بەنوجومەحیش ئازارێكی زۆری عوثمانى كوڕی مەظعوونیان دا، جا خاڵۆى كە ناوى ئەبووسەلەمە بوو بەپەلە چوو بۆ لاى ئەبووطاليب و تكاى لێ كرد فریاى عوثمان بكەوێت، كە ئەبووطاليب چوو تكاى بۆ بكات، بەنوجومەح وتیان ئەبووطاليب رێی برازاكەى خۆتت لێگرتین، وازبێنەو رێی برازاكەى خۆمانمان لێ مەگرە، ئەویش وتى چۆن برازاكەمم پاراست هەروایش خوشكەزاكەم دەپارێزم.[14]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) برایەتى خستە نێوان كۆچەران و پشتیوانانەوە، برایەتى خستە نێوان عوثمانى كوڕی مەظعوون و عبباسی كوڕی عوبادەوە.[15]
عائیشەى دایكی باوەڕداران دەڵێت: جارێك خوەیلەى كچی حەكیم هاتەژوورەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بینی شێوەیەكى شپرز و شێواوى هەیە، بە عائیشەی فەرموو ئەوە بۆ وایە؟ عائیشە وتى ئەی پێغەمبەرى خوا ئەو ژنە مێردى نیە، چونكە مێردەكەى بە رۆژ رۆژوو دەگرێت و بە شەویش شەونوێژ دەكات، دەستى لە خۆی شتووەو خۆی وێران كردووە،[16] پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ناردى بە شوێن عوثمانى كوڕی مەظعوونداو ئەویش هات، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (ئەى عوثمان پشتت كردوەتە سوننەتم؟) عوثمان وتى نەبەخوا ئەی پێغەمبەرى خوا ( بەڵكو بە شوێن سوننەتى تۆدا هەنگاو دەنێم، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (فإني أنام وأصلي وأصوم وأفطر، وأنكح النساء، فاتق الله يا عثمان، فإن لأهلك عليك حقا، وإن لضيفك عليك حقا، وإن لنفسك عليك حقا، فصم وأفطر وصل ونم)،[17] (دەى من دەخەوم و نوێژیش دەكەم، رۆژوو دەگرم و بەربانگیش دەكەمەوە، ژن بەهاوسەر دەگرم، دەى ئەی عوثمان لەخوا بترسە چونكە ژن و مناڵت مافیان هەیە بەسەرتەوەو میوانت مافی هەیە بەسەرتەوەو جەستەشت مافی هەیە بەسەرتەوە، دەى رۆژوو بگرەو رۆژووش بشكێنە، نوێژ بكەو بشخەوە).
سەعدى كوڕی ئەبی وەققاص دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كەنارگرتن لە ژنى لە عوثمانى كوڕی مەظعوون قەدەغە كرد، ئەگەر رێی بەو بدایە ئێمە خۆمان دەخەساند.[18]
ئوممولعەلائی ئەنصارى دەڵێت كاتێك كۆچەران دابەش كران بەسەر ماڵەكاندا، عوثمانى كوڕی مەظعوون لاى ئێمە مایەوە، ئەوەبوو تووشی ئەو نەخۆشیە بوو كە بەهۆیەوە وەفاتى كرد، كە وەفاتى كرد شۆردراو لە جلەكانیدا كفن كرا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتە ژوورەوە، وتم رەحمەتى خوات لێ بێت ئەی ئەبووسائیب، من شایەتیت بۆ دەدەم كە خوا رێزدارى كردیت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموى چووزانیت خوا رێزدارى كردووە؟ وتم بە دایك و باوكمەوە بەقوربانت بم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) جا ئیتر خوا كێ رێزدار دەكات؟ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئەو وا مەرگى هات، من هیواى خێرم بۆی هەیە، سوێند بەخوا من پێغەمبەرى خوام و نازانم چی پێ دەكرێت)، منیش وتم بەخوا ئیتر تەزكیەی كەس ناكەم.[19]
عوثمانى كوڕی مەظعوون لە غەزاى بەدردا بەشدارى كرد، پاش غەزاى بەدر لە ساڵی دووەمى كۆچیدا وەفاتى كرد.[20]
رایەك هەیە دەڵێت عوثمانى كوڕی مەظعوون یەكەم كەس بووە لەو گۆڕستانە ئەسپەردە كراوە،[21] بەڵام راستتر ئەوەیە كە ئەسعەدى كوڕی زورارە یەكەم ئەسپەردەكراوى ئەو گۆڕستانە بووە، چونكە عوثمان لە ساڵی دووەمى كۆچی و پاش جەنگى بەدر وەفاتى كردووە،[22] بەڵام ئەسعەد لە پێش جەنگى بەدر و لە مانگى شەوالدا وەفاتى كرد، واتە نزیكەى مانگێ پێش جەنگى بەدر.
دەكرێت بڵێین ئەسعەدى كوڕی زورارە یەكەم كەس بوو لە پشتیوانان لە پاش كۆچی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد و لە بەقیع ئەسپەردە كرا، عوثمانى كوڕی مەظعوونیش یەكەم كەس بوو لە كۆچەران لە پاش كۆچی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد و لە بەقیع ئەسپەردە كرا.
كاتێك روقییە وەفاتى كرد پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (الحقي بسلفنا عثمان بن مظعون)، (پەیوەست بە بە پێشینمان عوثمانى كوڕی مەظعوون)، پێشتر كە عوثمانى كوڕی مەظعوون وەفاتى كردبوو، ژنەكەى وتى بەهەشتت لێ پیرۆز بێت، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بە توورەییەوە تەماشای كرد و فەرمووى تۆ چووزانیت؟ ئەویش وتى ئەو سوارچاك و هاوەڵی تۆ بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (سوێند بەخوا نازانم چی پێ دەكرێت)، ئیتر هاوەڵان ئەوەیان زۆر لەسەر سەخت بوو كە چۆن بۆ عوثمانى هاوەڵی هەرە چاك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) واى فەرموو، بەڵام كاتێك روقییە مرد و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەوەى فەرموو ئیتر هاوەڵان تێگەیشتن.[23]
[1] - أسد الغابة، ج3، ص 620.
[2] - أسد الغابة، ج3، ص 168.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 621.
[4] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 8.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 461.
[6] - أسد الغابة، ج3، ص 621.
[7] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 206-207.
[8] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 215.
[9] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 206-207.
[10] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 215.
[11] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 206-207.
[12] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 215-216.
[13] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 206-207.
[14] - أسد الغابة، ج3، ص 30.
[15] - أسد الغابة، ج3، ص 162.
[16] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 25733، حسنه شعيب الأرناؤوط.
[17] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 25733،حسنة شعيب الأرناؤوط، سنن أبي داود، الرقم 1175، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن أبي داود، الرقم 1369.
[18] - صحيح البخاري، الرقم 4787.
[19] - صحيح البخاري، الرقم 1198.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 461.
[21] - سير أعلام لاالنبلاء للذهبي، ج1، ص155.
[22] - أسد الغابة، ج3، ص621، سير أعلام النبلاء للذهبي، ج1، ص155.
[23] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 8193، مسند الطيالسي، الرقم 2807.