عەمرى كوڕی حەننە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی حەننەیە، لە پشتیوانانە، چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و سەبارەت بە روقییەكردن پرسیاری لێكردووە.[1]
عەمرى كوڕی حورەيث(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی حورەيثى كوڕی عەمرى مەخزوومیە، كونیەكەی ئەبووسەعیدە، دەوترێت لە ساڵی غەزاى بەدردا لەدایك بووە، هەروەها دەوترێت كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەفاتى كرد تەمەنى دوانزە ساڵان بوو، لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا بەشدارى جەنگى قادسیەی كرد و رۆڵی كاراى تێدا بینی.[2]
عەمر دواتر چوو لە كووفە نیشتەجێ بوو و لەوێ خانوویەكی دروست كرد، دواتر بازرگانی كرد و دەستكەوتێكی زۆری بەدەستهێنا، چونكە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نزاى بەرەكەتى بۆ كردبوو، لە سەردەمى ئومەویەكاندا ماوەیەك والى كووفە بوو، دواجار لە ساڵی هەشتاو پێنجی كۆچیدا وەفاتى كرد.[3]
عەمرى كوڕی خاریجە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی خاریجەى كوڕی قەیسە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكانە لە بەنى نەججار، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى بەدر.[4]
عەمرى كوڕی خاریجەى ئەسەدى (رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی خاریجەی ئەسەدیە، دواتر لە شام نیشتەجێ بوو.[5]
عەمرى كوڕی رەبیعە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی رەبیعەیەو چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[6]
عەمرى كوڕی سالیم (رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سالیمی خوزاعیە، شاعیرێكی ناسراو بووەو شیعری خۆی بەكارهێناوە بۆ خزمەتى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[7]
عەمرى كوڕی سەعدى (رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سەعدى قورەظيه، لە كاتى جەنگى بەنوقورەيضهدا هات بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بوو، بۆ بەیانیەكەى دیار نەما، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) لە بارەیەوە فەرمووى (ئەوە پیاوێك بوو بەهۆی راستگۆییەكەیەوە خوا رزگارى كرد).[8]
عەمرى كوڕی سەعید(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سەعیدی كوڕی عاصى قوڕەیشی ئومەویە، كونیەكەی ئەبووعوقبەیە، ژنێكی هەبوو كە كچی صەفوانى كوڕی ئومەییە بوو، عەمر زۆر زوو لە مەككە موسڵمان بوو و هاودەم بە ژنەكەى كۆچیان كرد بۆ حەبەشە، لە جەنگى ئەجنادەیندا بەشدارى كرد و تیایدا شەهید بوو.[9]
ئیبن سەعد هێناویەتى كاتێك عەمر لە حەبەشەوە هاتەوە مەدینە، خاتەمێكى پێ بوو، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەی عەمر ئەم خاتەمە چیە لە دەستدا؟ وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئەڵقەیەكە، فەرمووى چی لەسەر نەخشێنراوە؟ وتى (محمد رسول الله)، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) خاتەمەكەى لێوەرگرت و دەیكردە دەستی تا وەفاتى كرد پێی بوو، دواتر ئەبووبەكر بەكاری هێنا تا وەفاتى كرد، دواتر عومەر بەكارى هێنا تا شەهید بوو، دواتر عوثمان بەكارى هێنا تا جارێك كەوتە بیری ئەریسەوە.[10]
عەمرى كوڕی سەلامە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سەلامەى كوڕی وۆقشە، لە پشتیوانانە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و تیایدا شەهید بوو.[11]
عەمرى كوڕی سەلەمە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سەلەمەى كوڕی سەكەنى كیلابیە، هاتووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بووە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ناوچەیەكی بۆ بڕیەوە.[12]
عەمرى كوڕی سوبەیع(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سوبەیعەو چووەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەم هاوەڵە شاعیر بوو، كاتێك چوویە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئالآیەكى دایە دەست، عەمر لە خیلافەتى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا لەناو سوپاى موعاویەدا بەشدارى جەنگى صفینی كرد.[13]
عەمرى كوڕی سوراقە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی سوراقەى كوڕی موعتەمەری قوڕەیشی عەدەویە، یەكێكە لە بەشداربوانى غەزاى ئوحود و خەندەق و لە هەموو غەزاكانى تریشدا بەشدارى كرد، لە خیلافەتى عوثمانى كوڕی عەففاندا وەفاتى كرد. [14]
عەمرى كوڕی شەئس(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی شەئسی ئەسلەمیە، یەكێكە لە بەشداربوانى حودەیبیە، عەمر دەڵێت جارێك لەگەڵ عەلى چووم بۆ یەمەن، ئەویش لەو سەفەرەدا بەرامبەرم توند بوو تا ئەوەى رقێكم لێ هەڵگرت، كە هاتمەوە مەدینە لە مزگەوتدا سكالآى خۆمم راگەیاند تا گەیشتەوە دەم پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، بەیانیەك چووم بۆ مزگەوت و بینیم پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لەگەڵ هاوەڵانێكی بوو، كە منى بینی تێری چاوى تەماشای كردم تا منیش دانیشتم، فەرمووى ئەی عەمر سوێند بەخوا ئازارت دام، وتم پەنا دەگرم بە خوا كە ئازارت بدەم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)، فەرمووى (با، هەركەس ئازارى عەلى بدات منی ئازار داوە).[15]
عەمرى كوڕی طهلق(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی طهلقى كوڕی زەیدە، لە غەزاى ئوحوددا بەشدار بوو.[16]
عەمرى كوڕی عامیر (رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی عامیرە، لە پشتیوانانە، لە جەنگى یەمامەدا بەشدارى كرد.[17]
عەمرى كوڕی عەبەسە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی عەبەسەى كوڕی عامیرە، یەكێكە لە دەستەى یەكەمى موسڵمان بوان، كۆچی كرد بۆ مەدینەو لەوێ مایەوە، لە خیلافەتى راشیدیندا چوو لە شام نیشتەجێ بوو.[18]
عەمر دەڵێت وا كەوتە دڵمەوە كە پەرستنى بتەكان بێمانایە، جارێك باسی ئەوەم دەكرد، كابرایەك وتى ئەی عەمر جا خۆ لە مەككە كابرایەك هەیە ئەو قسانەى تۆ دەكات، منیش هاتم بۆ مەككەو هەواڵم زانى وتیان تەنها بە شەو دەتوانیت بیبینیت، منیش لاى كەعبە مامەوەو لەوێ خەوتم تا دەنگێكم بیست كە تەهلیلەى دەكرد، چووم بۆ لاى، وتم تۆ كێیت؟ وتى پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم)، وتم پەیامت چیە؟ فەرمووى (أرسلني بصلة الأرحام، وكسر الأوثان، وأن يوحد الله لا يشرك به شيء)، (خوا منى ناردووە تا پەیامى پەیوەندى خزمایەتی و شكاندنى بتەكان و پەرستشی خواى تاك و تەنها و هاوەڵ بۆ دانەنانى بگەیەنم)، وتم كێ شوێنكەوتەتە؟ فەرمووى كۆیلەو ئازادیش شوێنم كەوتون، وتم دەى من شوێنت دەكەوم، فەرمووى تۆ ئێستا ناتوانیت، بارى خۆم و خەڵك نابینیت؟ بەڵكو بڕۆرەوە بۆ ناو قەومەكەت، كە بیستت من سەركەوتوم وەرە بۆ لام، منیش گەڕامەوەو گوێ قولآغ بووم تا هەواڵێكی نوێ ببیستم، هەركەس دەهات هەواڵم لێ دەپرسی، تا بیستم پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) چووە بۆ مەدینە، كاروانێك لەوێوە هاتبوو هەواڵی پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) لێ پرسین، ئەوانیش وتیان خەڵكی زۆر بەرەو لاى دەچن، قەومەكەى ویستیان بیكوژن بەڵام نەیانتوانى، منیش كە ئەوەم بیست چوومە مەدینەو چوومە خزمەتى، وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەمناسیتەوە؟ فەرمووى بەڵێ، تۆ ئەوە بوویت كە لە مەككە پێم گەیشتیت، منیش وتم بەڵێ،[19] ئینجا كەوتمە پرسیاركردن لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و ئەویش وەڵامى دەدامەوە.[20]
عەمر لە غەزاى طائیفدا لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا (صلى الله عليه وسلم) بەشدارى كرد و فەرموودەیەكیشی گێڕاوەتەوە كە لەوێ لەگەڵ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووەو بیستوویەتى، عەمر دەڵێت كاتێك گەمارۆی طائیفمان دابوو، بیستم لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (أيما رجل مسلم أعتق رجلا مسلما، فإن الله جل وعلا جاعل وقاء كل عظم من عظام محرره عظما من عظامه من النار، وأيما امرأة مسلمة أعتقت امرأة مسلمة، فإن الله جل وعلا جاعل وقاء كل عظم من عظام محررها عظما من عظامها من النار)،[21] (هەر پیاوێكی موسڵمان پیاوێكی موسڵمان ئازاد بكات، ئەوە خواى گەورە بە هەر ئێسكێكی ئەو ئازادكراوە ئێسكێكی ئەو كەسە لە دۆزەخ دەپارێزێت، وە هەر ژنێكی موسڵمان ژنێكی موسڵمان ئازاد بكات، ئەوە خواى گەورە بە هەر ئێسكێكی ئەو ئازادكراوە ئێسكێكی ئەو كەسە لە دۆزەخ دەپارێزێت).
عەمرى كوڕی عەبدقەیس(رضي الله عنه)
ناوى عەمری كوڕی عەبدقەیسە، پێش كۆچی موسڵمانان بۆ مەدینە موسڵمان بوو.[22]
عەمرى كوڕی عەقیل(رضي الله عنه)
ناوى عەمری كوڕی عەقیلەو فەرموودەیەكی گێڕاوەتەوەو دەڵێت لە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووین كە كابرایەك هات و خەڵكەكەى تێدەپەڕاند تا هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و وتى ئەى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئیسلام چیە؟ ئەویش وەڵامى دایەوە، یەك یەك پرسیارى كرد و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەڵامى دایەوە، دواتر كە چوو پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەوە جیبریل بوو لە شێوەی ئادەمیزادێكدا هات بۆ ناو خەڵك و ئایینەكەى فێر كردن و دواتر گەڕایەوە).[23]
بەسەرهاتى ئەم فەرموودەیە بە صەحیحی لە عومەرى كوڕی خەططابیشەوە گێردراوەتەوە.[24]
عەمرى كوڕی عەنەمە(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی عەنەمەى كوڕی عەددیە، لە پشتیوانانە لە خەزرەجیەكان، یەكێكە لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە، لە غەزاى بەدریشدا بەشدارى كرد، عەمر یەكێكە لەوانەى لە غەزاى تەبووكدا تواناى بەشدارییان نەبوو لەبەر نەبوونى شمەكى پێویست بۆ بەشدارى جەنگەكەو لەبەر نەبوونى تواناى بەشداری كردنەكەشیان دەستیان كرد بە گریان و خواى گەوەش ئایەتى لە بارەیانەوە دابەزاند.[25]
عەمرى كوڕی عەوف(رضي الله عنه)
ناوى عەمرى كوڕی عەوفى كوڕی زەیدى موزەنیە، كونیەكەى ئەبووعەبدوڵایە، عەمر لە غەزاى خەندەقدا بەشدارى كرد، یەكێك بوو لەو هاوەڵانەى لە غەزاى تەبووكدا تواناى بەشدارییان نەبوو لەبەر نەبوونى شمەكى پێویست بۆ بەشدارى جەنگەكەو لەبەر نەبوونى تواناى بەشداری كردنەكەشیان دەستیان كرد بە گریان و خواى گەوەش ئایەتى لە بارەیانەوە دابەزاند.[26]
عەمر لە سەردەمى موعاویەدا كۆچی دوایی كرد.[27]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 626.
[2] - أسد الغابة، ج4، ص 226.
[3] -أسد الغابة، ج4، ص 226-227.
[4] - أسد الغابة، ج4،ص 233.
[5] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 627.
[6] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 629.
[7] -أسد الغابة، ج4، ص 239.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 636.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 637.
[10] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج1، ص 474.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 642.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 642.
[13] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 632.
[14] - أسد الغابة، ج4، ص 241-242.
[15] - معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 4473، مسند احمد بن حنبل، الرقم 15654، ضعفه شعيب الأرناؤوط.
[16] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص 583.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 654.
[18] - أسد الغابة، ج4، ص 266-267.
[19] - صحيح مسلم، الرقم 1416.
[20] - صحيح مسلم، الرقم 1417 و 1418.
[21] - صحيح ابن حبان، الرقم 4373، صححه شعيب الأرناؤوط.
[22] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 657.
[23] - مسند الشاميين للطبراني، الرقم 2382.
[24] - صحيح مسلم، الرقم 34.
[25] - أسد الغابة، ج4، ص 274.
[26] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 666.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص 666.