رەملەى كچی حارث(رضي الله عنها)
ناوى رەملەى كچی حارثه، لە پشتیوانانە لە بەنى نەججار، هاوسەری موعاذى كوڕی حارثه، بەیعەتى دا بە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[1]
رەملەى كچی شەیبە(رضي الله عنها)
ناوى رەملەى كچی شەیبەى كوڕی رەبیعەی عەبشەمیە، باوكى لە غەزاى بەدردا بە بێباوەڕی كوژرا.
دەوترێت رەملە هاوسەری عوثمانى كوڕی عەففانى گەورە هاوەڵی پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم)، دەوترێت لەگەڵ عوثماندا بەشدارى كۆچ بووە، بەڵام وانیە، چونكە ئەو كاتەى عوثمانى كوڕی عەففان كۆچی كرد روقییەى كچی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاوسەری بوو، بۆیە یان عوثمان دواتر بە هاوسەری گرتووە، یان دەكرێت عوثمای كوڕی عەففانێكی تر بێت، یان دەكرێت عوثمانى كوڕی ئەبیلعاص هاوسەری بووبێت.[2]
رەملەى كچی عەبدوڵا (رضي الله عنها)
ناوى رەملەى كچی عەبدوڵاى كوڕی ئوبەى كوڕی سەلوولە، بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[3]
رەملەى كچی ئەبووسوفیان (رضي الله عنها)
ناوى رەملەى كچی ئەبوسوفیانە، هاوسەری پێغەمبەرى خوایە(صلى الله عليه وسلم) و بە ئومموحەبیبە ناسراوە، هەرچەند ناوى بە هیندیش هاتووە، بەڵام راستتر ئەوەیە كە ناوى رەملەیە،[4]دایكی ناوى صەفییەى كچی ئەبیلعاصە.[5]
برایەكى هەبوو بە ناوى موعاویەى كوڕی ئەبووسوفیان كە هاوەڵێكی ناسراوى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و دامەزرێنەرى دەوڵەتى ئومەوى بوو،[6] برایەكى تریشی هەبوو بە ناوى عەبدوڵا كە هاوەڵى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نەبوو،[7] برایەكى ترى ناوى عوتبە بوو كە لە سەردەمى عومەرى كوڕی خەططابدا والى طائیف بوو.[8]
رەملە كە لەدایك بوو تەمەنى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) نزیكەى بیست و سێ ساڵان بوو، سەرەتا شووی كرد بە عوبەیدوڵاى كوڕی جەحش و هەردووكیان پێكەوە موسڵمان بوون، دواتر پێكەوە كۆچیان كرد بۆ حەبەشە، لەوێ حەبیبە منداڵێكی بوو، رایەكى تریش دەڵێت: بەڵكو لە مەككەو پێش چوون بۆ حەبەشە سكى هەبووەو لە حەبەشە منداڵەكەى بووە، دواتر لەوێ عوبەیدوڵاى هاوسەری لە ئیسلام هەڵگەرایەوەو لە یەكدى جیابوونەوە،[9] ئەو منداڵەشی ناوى حەبیبە بوو و كچ بوو.[10]
ئومموحەبیبە دەڵێت: لە خەومدا عوبەیدوڵاى كوڕی جەحشم لە شێوەیەكى زۆر ناشیریندا بینی، منیش ترسام، بەیانى كە هەستام دەبینم بووە بە مەسیحی، منیش خەوەكەم بۆ گێڕایەوە، كەچی ئەو هیچ گرنگى پێ نەدا و كەوتە مەى خواردنەوەو بەردەوام لەو حاڵەدا بوو تا مرد، دواى ئەوە خەوێكم بینی كەسێك بانگى كردم ئەی دایكی باوەڕداران، منیش ترسام و راچڵەكیم، ئەوەبوو ماوەى خۆم تەواوكرد خێرا نێردراوى نەججاشی هات و داواى كردم بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[11]
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) عەمرى كوڕی ئومەییەی نارد بۆ لاى نەجاشی تا داواى ئوممو حەبیبەى بۆ بكات،[12] نەججاشیش ئافرەتێكی نارد بە ناوى ئەبرەهە تا هەواڵ بدات بە ئومموحەبیبە، ئەبرەهە وتى پاشا دەڵێت: كەسێك بكەرە وەكیلی خۆت تا هاوسەرگیریەكەت بۆ بكات، منیش هەواڵم نارد بۆ خالیدی كوڕی سەعید و ئەوم كرد بە وەكیل.
لە حەبەشە كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پەیامى نارد تا ئومموحەبیبەی لێ مارە بكرێت، خالیدی كوڕی سەعید كە ئامۆزاى ئومموحەبیبە بوو بەرپرسیارێتی مارەكردنى ئومموحەبیبەى گرتەئەستۆو نەججاشیش وەكیلی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بوو بۆ قبووڵی گرێبەستى هاوسەرگیریەكە، نەججاشی بە ئومموحەبیبەى راگەیاند كەسێك راسپێرە تا مارەت بكەم لە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، ئەویش هەواڵی نارد بۆ خالیدی كوڕی سەعید و ئەوی كرد بە وەكیل.[13]
كاتێك پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پەیامى نارد بۆ نەججاشی تا ئومموحەبیبەى لێ مارە بكات، نەججاشی ئامادەسازى بۆ كرد و ناردى بە شوێن جەعفەردا و موسڵمانانى هاودەمى جەعفەریشی بانگ كرد، كە هاتن نەججاشی وتارێكی پێشكەش كرد و بەبەرچاویانەوە شایەتومانى دووبارە كردەوە.[14]
دەمەو ئێوارە بوو نەججاشی هەواڵی نارد بۆ جەعفەرو هاوەڵانى، كە هاتن جەعفەر سوپاس و ستایشی خواى كرد و شایەتومانى وتەوەو دواتر وتى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) نامەى بۆ ناردوم تا ئومموحەبیبەى لێ مارە بكەم و منیش چوم بە دەم داواكەیەوەو مارەییەكەى چوارسەد دینارم داناوە، دواتر دینارەكانیشی هەڵڕشت، ئینجا خالیدی دواند و ئوممحوحەبیبەى مارە كرد و دینارەكانى دایە دەست خالید،[15] ئینجا جەعفەر و هاوەڵان ویستیان هەستن، نەججاشی وتى نابێت، سوننەتى پێغەمبەران وایە كە هاوسەرگیرییان كرد خوانێك ساز بكەن،[16] بۆیە نەججاشی خواردنێكی ئامادە كرد و هەموان لە خوانەكەیان خوارد، ئوممو حەبیبە دەڵێت: كە پارەكەم گەیشتە دەست پەنجا دیناریم دا بە ئەبرەهە، ئەویش بۆی گێڕامەوەو وتى پاشا ئەو كارەى پێ سپاردوم،[17] پێی وتوم هیچت لێ وەرنەگرم، بەڵكو فەرمانى كردووە بە ژنەكانى چی بۆنى خۆشیان لا هەیە ئامادەى بكەن بۆت،[18] بۆ بەیانیەكەشی ئەبرەهە بە كۆڵێك بۆن و شمەكى ناوازەوە هاتەوە بۆ لام و منیش ئەوانەم بردەوە بۆ لاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)،[19] ئینجا كە چوومەوە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) هەموو ئەو وردەكاریانەم بۆ باسكرد، ئەویش بزەیەكى كرد، پاشان سەلامى ئەبرەهەم پێگەیاند، ئەویش وەڵامى سەلامەكەى دایەوە.[20]
مارەییەكەى ئومموحەبیبە زیاترین مارەیی ناو هەمو خێزانەكانى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) بوو.[21]
كاتێك ئومموحەبیبە گەیشتەوە مەدینە تەمەنى نزیكەی سی و ئەوەندە ساڵ بوو.[22]
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) لە دەستكەوتەكانى خەیبەردا نزیكەى هەشتا كۆڵ خورما و بیست كۆڵ گەنمى بەخشی بە ئومموحەبیبە.[23]
ئەبووسوفیان كە ئەو هەواڵەی بیست زۆر دڵتەنگ بوو و پێی ناخۆش بوو.[24]
كاتێك قوڕەیشیەكان بەڵێنی حودەیبیەیان شكاند و پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بڕیاری دا هێرش بباتەسەر مەككە، ئەبووسوفیان هاتە مەدینە بەو هیوایەى ئاگربەستەكە درێژ بكاتەوە، ئینجا چوویە ماڵی ئومموحەبیبەى كچی، كاتێك ویستی لەسەر جێگەكەى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دابنیشێت، ئومموحەبیبە راخەرەكەى لابرد و نەیهێشت، ئەبووسوفیان پێی وت بۆچی وادەكەیت؟ ئومموحەبیبەش وتى ئەوە راخەرى پێغەمبەرى خوایەو تۆش كەسێكی بێباوەڕی پیسیت، ئەبوسوفیان وتى كچەكەم پاش خۆم خراپت لێ قەوماوە.[25]
ئومموحەبیبە دەڵێت: جارێك وتم ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) خوشكەكەم بە هاوسەر بگرە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەوەت پێ خۆشە؟ وتم بەڵێ،... پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى: (ئەوەم بۆ حەلآڵ نیە).[26]
ئوممو حەبیبە دەڵێت: لە پێغەمبەرى خوام (صلى الله عليه وسلم) بیستووە دەیفەرموو:(ما من عبد مسلم يصلي لله كل يوم ثنتي عشرة ركعة تطوعا غير فريضة، إلا بنى الله له بيتا في الجنة)،[27] (هەر بەندەیەكى موسڵمان هەموو رۆژێك دوانزە ركاتى سوننەت بە خۆبەخشی و جیا لە فەرز بۆ خوا ئەنجام بدات، ئەوە خواى گەورە لە بەهەشتدا خانوویەكى بۆ بنیاد دەنێت).
ئومموحەبیبە جارێك سەردانى دیمەشقی كرد بە نیازى سەردانی كردنى موعاویەی براى،[28] ئومموحەبیبە لە دەوڵەتەكەى موعاویەدا رێز و ناوبانگێكی زۆری هەبوو.[29]
كاتێك ئەبووسوفیان كۆچی دوایی كرد، هەواڵ گەیشتە ئومموحەبیبەى كچی، لە رۆژی سێیەمدا بۆنێكى دا لە لاجانگ و باڵەكانى و وتى خۆ من هیچ پێویستم بەوە نیە لەبەرئەوە نەبێت كە بیستوومە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو:(لا يحل لامرأة تؤمن بالله واليوم الآخر أن تحد على ميت فوق ثلاث، إلا على زوج فإنها تحد عليه أربعة أشهر وعشرا)،[30] (بۆ هیچ ئافرەتێك كە بڕواى بە خوا و رۆژی دوایی هەبێت دروست نیە زیاد لە سێ رۆژ پرسە بگێرێت بۆ مردوویەك تەنها بۆ مێردى نەبێت كە بۆی هەیە چوار مانگ و دە رۆژ پرسە بگێڕێ- بەو واتایەى خۆی دوور بگرێت لە خۆرزاندنەوەو خۆشی گێڕان-).
سەبارەت بە كاتى كۆچی دوایی ئومموحەبیبە راجیایی هەیە، رایەك دەڵێت: لە ساڵی چل و دووى كۆچی بووە، رایەك دەڵێت: ساڵی چل و چوار بووە، رایەك دەڵێت: ساڵی پەنجاو نۆی كۆچی بووە كە ئەم رایەیان دوورە لە راستیەوە.[31]
رەملەى كچی ئەبی عەوف(رضي الله عنها)
ناوى رەملەى كچی ئەبی عەوفی كوڕی صوبەیرەیە، هاوسەری موطهلیبی كوڕی ئەزهەرە، پێش ئەوەى بانگەواز بچێتە ماڵی ئەرقەمەوە موسڵمان بوو، هاودەم بە مێردەكەى كۆچی كرد بۆ حەبەشەو لەوێ منداڵێكی بوو بە ناوى عەبدوڵا.[32]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 651.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 654.
[3] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 655.
[4] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 651.
[5] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 96.
[6] - أسد الغابة، ج5، ص 220.
[7] - أسد الغابة، ج3، ص 267.
[8] - أسد الغابة، ج3، ص 580.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 651.
[10] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 96.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 651-652.
[12] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج4، ص602.
[13] - البداية والنهاية لابن كثير، ج4، ص 143-144.
[14] - سير أعلام النبلاء، ج1، ص 443.
[15] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 652.
[16] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 98.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 652.
[18] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 98.
[19] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 652.
[20] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 98.
[21] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 219.
[22] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 99.
[23] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 99.
[24] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 652.
[25] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج8، ص 100.
[26] - صحيح البخاري، الرقم 4813.
[27] - صحيح مسلم، الرقم 1235 واللفظ له، صحيح ابن خزيمة، الرقم 1116، السنن الكبرى للنسائي، الرقم 1452، مسند احمد بن حنبل، الرقم 26783.
[28] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 220.
[29] - سير أعلام النبلاء، ج2، ص 222.
[30] - صحيح البخاري، الرقم 1233، صحيح مسلم، الرقم 2808، صحيح ابن حبان، الرقم 4366، سنن الترمذي، الرقم 1152.
[31] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 653.
[32] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 655.