باذام (رضي الله عنه)
ئەم هاوەڵە مەولاى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) بووە.[1]
بەحیری ئەنمارى (رضي الله عنه)
یەكێكە لە هاوەڵانى پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)،[2] دەوترێت نازناوەكەى ئەبووسەعدی خەیرە،[3] لە پشتیوانان بوو.[4]
ئەبوسەعدى خەیرى ئەنمارى دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (إن ربي وعدني أن يدخل الجنة من أمتي سبعين ألفا بغير حساب، ويشفع كل ألف لسبعين ألفا، ثم يحثي ربي ثلاث حثيات بكفيه)،[5] (پەروەردگارم بەڵێنی پێداوم حەفتا هەزار كەس لە ئوممەتەكەم بە بێ لێپێچینەوە بخاتە بەهەشتەوەو هەر هەزاریان شەفاعەت بكەن بۆ حەفتا هەزار كەس –لە ئوممەتەكەم- پاشان پەروەردگارم بە مشتەكانى خۆی سێ مشتى پڕ هەڵدەدات- تا بیانخاتە بەهەشتەوە-).
ئەم فەرموودەیە لە رێی ئەبووئومامەشەوە گێردراوەتەوەو ئیمامى ترمذی هێناویەتى و فەرموودەكەى بە حەسەن داناوەو ئیبن حیببانیش لە صەحیحەكەیدا هێناویەتى.[6]
بەعجەى كوڕی زەید(رضي الله عنه)
ناوى بەعجەى كوڕی زەیدی خوزاعیە، براى بەرذەعی كوڕی زەیدە،[7] بەعجە هاودەم بە بەرذەعى براى وەك وەفد چوەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم)،[8] پێشتر لە باسی ژیانى بەرذەعدا بەسەرهاتى سەفەرەكەمان باسكردووە.
ئیبن ئیسحاق پێی وایە بەعجە هاودەم بە بەرذەعى براى لەو وەفدەدا بووە.[9]
بوغووم (رضي الله عنها)
ناوى بوغوومى كچی خالیدەو هاوسەری صەفوانى كوڕی ئومەییەیە، ئەم ئافرەتە لە فەتحى مەككەدا موسڵمان بوو، یان ئیبن سەعد دەڵێت پێشتر موسڵمان بووبوو و لە حەجى ماڵئاواییدا بەیعەتى دا بە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم).[10]
بەغيضى كوڕی حەبیب(رضي الله عنه)
ناوى بەغيضى كوڕی حەبیبی كوڕی مەڕوان بوو، لە مازنیەكان بوو،[11] ئیبن ئەثير بە تەمیمی ناوى هێناوە،[12] وەك وەفد هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ناوەكەى گۆڕی و ناوى نا حەبیب،[13] كاتێك هات پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) پرسیارى لێكرد ناوت چیە؟ ئەویش وتى بەغيض، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (بل أنت حبیب)،[14] (بەڵكو تۆ ناوت حەبیبە-خۆشەویست).
بەننەى جوهەنى (رضي الله عنه)
سەبارەت بە ناوى ئەم هاوەڵەش چەند رایەك هەیە، بە بەننەى جوهەنى ناوى هاتووە، بە نوبەیهیش هاتووە، بە یەننەش هاتووە.[15]
فەرموودەیەكى گێڕاوەتەوەو دەڵێت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) داى بە لاى خەڵكێكدا شمشێریان هەڵدەكرد و بێ ئەوەى لە كالاندا بێت دەیانجوولآند و گەمەیان پێ دەكرد و دەیاندا بە یەكدى، ئەویش فەرمووى (لعن الله من يفعل ذلك، أو لم أزجركم عن هذا؟ فإذا سللتم السيف، فليغمده الرجل، ثم ليعطه كذلك)،[16] (نەفرین لەوەى ئەوە دەكات، مەگەر من لەسەر ئەوە سەركۆنەم نەكردن؟ كە شمشێرتان هەڵكرد با ئەو كەسە بیخاتەوە كالان ئینجا بەوجۆرە بیدات بەوى تر).
بەهزاد(رضي الله عنه)
ناوى بەهزادەو بە ئەبوو مالیك ناسراوە، چونكە كوڕێكی هەبوو بە ناوى مالیك، ئەو كوڕەشی كوڕێكی هەبوو بە ناوى یووسف، ئەو یووسفە فەرموودەى لە بەهزادى باپیرەیەوە گێڕاوەتەوە، بەڵام سەنەدى فەرموودەكە لاوازە، چونكە جەعفەرى كوڕی عەبدولوەهابی تێدایە كە تۆمەتبارە بە درۆزنى،[17] فەرموودەكەش ئەوەیە كە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتى (احفظونى في أبوبكر فإنه لم يسؤني منذ صحبني)، (سەبارەت بە ئەبووبەكر چاك بن و لەبەر من قسەى لەسەر مەكەن، چونكە لەو كاتەوەى هاوەڵی كردوم خراپەی بەرامبەرم نەبووە).[18]
بەهزى قوشەیری(رضي الله عنه)
ناوى بەهزى قوشەیری یان بەهزیە، فەرموودەیەكى لە پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) گێڕاوەتەوە و دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) كاتێ سیواكى دەكرد بە بارى پانیدا سیواكى دەكرد، كە ئاویشی دەخواردەوە وەك هەڵلوشین دەیخواردەوە، لە ئاوخواردنەوەشدا سێ هەناسەی دەدا-واتە بە سێ جار دەیخواردەوە-.[19]
بەولا (رضي الله عنه)
ئیبن حەجەر بە بەولا و ئیبن ئەثير بە بەولى ناویان هێناوە، كوڕێكی هەبووە بە ناوى موحەممەد كە فەرموودەى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە.[20]
بەولا دەڵێت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (إياكم و الطعام الحار فإنه يذهب بالبركة و عليكم بالبارد فإنه أهنأ و أعظم بركة)،[21] (وریابن خواردنى گەرم مەخۆن، چونكە بەرەكەت ناهێڵێت، خواردنى سارد بخۆن، چونكە ئارامبەخشتر و بەرەكەتى زیاترە).
لە فەرموودەیەكى تردا كە جابر گێڕاویەتیەوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتى (أبردوا الطعام الحار فإن الطعام الحار غير ذي بركة)،[22] (خواردنى گەرم سارد بكەنەوە، چونكە خواردنى گەرم بەرەكەتى نیە).
بەڵام ئەم فەرموودەش لاوازە وەك ئەلبانى لە (1/748) (سلسلة الأحاديث الصحيحة) ئاماژەی پێداوە.
بەیحەرەى كوڕی عامر (رضي الله عنه)
ناوى بەیحەرەى كوڕی عامرە، وەك وەفد چوەتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بووە.[23]
بەیحەرە كوڕێكی هەبوو بە ناوى مونذیر كە فەرموودەیەكى لە باوكیەوە گێڕاوەتەوە،[24] بەیحەرە دەڵێت چووینە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) و موسڵمان بووین و داوامان لێكرد عەتەمەمان لەسەر لابەرێت، چونكە سەرقاڵین بە شیری وشترەوە، پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى پشت بە خوا شیرەكەش دەدۆشن و نوێژیش دەكەن.[25]
برتاى كوڕی ئەسوەد(رضي الله عنه)
ناوى برتاى كوڕی ئەسوەد دواى وەفاتى پێغەمبەرى خوایش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو لە فەتحى میصردا بەشدار بوو، دەوترێت لە فەتحى ئەسكەندەریەدا كوژراوە.[26]
بقیلەى ئەشجەعی(رضي الله عنه)
ناوى بوقەیلەى ئەكبەرى ئەشجەعیە، كونیەكەى ئەبولمینهالە، هەروەها بە نوفەیلەش ناوى هاتووە، بوقەیلە یەكێك بوو لە كەسە ناسراو و دیارەكان و شاعیرێكی دیار بوو، لە غەزایەكیدا شیعرێكی بەهێزی نووسی بۆ عومەری كوڕی خەططاب، لە جەنگى ئوحوددا بەشداربوو و لە نزیكی پێغەمبەرەوە (صلى الله عليه وسلم) بوو.[27]
بلیحی كوڕی مەخشی(رضي الله عنه)
ناوى بلیحی كوڕی مەخشیە، یەكێك بوو لە شاعیرەكان، شیعرێكی وتووە كە بەڵگەی هاوەڵبوونیەتى، تیایدا باس لەوە دەكات پێغەمبەرى خوایان سەرخستووەو فەرمانى خواو پێغەمبەرى خوایان بەجێگەیاندووەو دەڵێت چ فەرمانێ لە سەروو فەرمانى ئەوانەوەیە
|
نصرنا النبي بأسيافنا
|
|
نــــــكــر بمـــــــكـــة نســـــــتبـــشر
|
بأمر الإله وامر النبي
بوححاثى كوڕی ثهعلەبە (رضي الله عنه)
ناوى بوححاثى كوڕی ثهعلەبەى كوڕی خەزمەی كوڕی ئەصرەمە،[29] هاوپەیمانى پشتیوانان بوو.[30]
دوو براى هەبوو بە ناوەكانى عەبدوڵا و یەزید، یەزیدی براى بەشدارى هەردوو عەقەبە بوو، بەڵام لە بەدردا بەشدار نەبوو،[31] عەبدوڵاى براى لە بەدر و ئوحودیشدا دا بەشدار بوو.[32]
ئەم هاوەڵە لەگەڵ عەبدوڵاى برایدا لە غەزاى بەدر[33] و ئوحودیشدا بەشدارى كرد،[34]بوححاث و عەبدوڵاى برایشی پاش مەرگى خۆیان هیچ نەوەیەكیان جێ نەهێشت.[35]
بوحری كوڕی ضوبوع(رضي الله عنه)
ناوى بوحرى كوڕی ضوبوعى كوڕى ئەتتەى كوڕی یەحمودى روعەینیە، وەك وەفد هاتە خزمەت پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم)،[36] دواى پێغەمبەریش (صلى الله عليه وسلم) ژیاو لە فەتحى میصردا بەشدار بوو و لەوێش نیشتەجێ بوو.[37]
بورەیدی ئەسلەمى (رضي الله عنه)
ناوى بورەیدەیە و لە ئەسلەمیەكانە، یەكێك بوو لەو هاوەڵانەى لە جەنگى صفیندا بەشدارى كرد و لە ناو سوپاى عەلى كوڕی ئەبووطالیبدا بوو و لەو جەنگەشدا كوژرا.[38]
بورز(رضي الله عنه)
ئەم هاوەڵە باوكى ئەبوو زجائی عەطاردیە، هەندێ دەڵێن ناوى تیمە، وەك وەفد هاتوەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[39]
بورزى باوكى ئەبولعشرا (رضي الله عنه)
سەبارەت بە ناوى ئەم هاوەڵە چەند رایەك هەیە، لەوانە بورز و بلز و مالیك،[40] راى راستتریش ئەوەیە ناوى مالیكە، ئەبولعشراى كوڕی فەرموودەى لێوە گێڕاوەتەوە.[41]
بوهەیری حارثى (رضي الله عنه)
ناوى بوهەیر یان نوهەیرە، كونیەكەی ئەبولهەيثهمە، لە پشتیوانانە.
بوهەیر یەكێك بوو لە بەشداربوانى بەیعەتى عەقەبە و غەزاى ئوحودیشدا بەشدارى كرد.[42]
بوهەیسی كوڕی سەلما (رضي الله عنه)
ناوى بوهەیسی كوڕی سەلماى تەمیمیە، فەرموودەیەكى گێڕاوەتەوە و دەڵێت بیستم لە پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو (لا يحل لمسلم من مال أخيه الا ما أعطاه عن طيب نفس منه)، (سامانى موسڵمان بۆ براكەى حەلآڵ نیە مەگەر ئەوەى بە دڵی خۆی و بە رەزامەندى پێی ببەخشێت).[43]
بوهلوولى كوڕی ذوئەیب(رضي الله عنه)
ناوى لە بەسەرهاتێكدا هاتووە كە سەنەدەكەى ناپەیوەستە (غیر متصل)، جارێك موعاذى كوڕی جەبەل هاتە ژوورەوە بۆ لاى پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) و زۆر بە سەختى دەگریا، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەى موعاذ ئەوە بۆچی دەگریت؟ وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) گەنجێكی كەشخەى جل و بەرگ پاك لەبەردەرگایە و چۆن دایكێكى جگەرسووتاو بۆ جگەرگۆشەكەى دەگری، ئاوا بۆ گەنجیەكەى دەگری، دەیەوێت بێتەژوورەوە بۆ لاى تۆ، پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى ئەی موعاذ گەنجەكە بێنەرە ژوورەوەو لەبەر دەرگا مەیوەستێنە، موعاذيش گەنجەكەى هێنایە ژوورەوە، پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرمووى (ئەى گەنج بۆچی دەگریت)، وتى ئەی پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم) چۆن نەگریم لەكاتێكدا هێندە تاوانم كردووە ئەگەر تەنها بە هەندێكیان سزا بدرێم ئەوا بە هەتایی لە دۆزەخدا دەمهێڵنەوە، دەشبینم ئەو تاوانانەم لەسەر حسابن و دەمبەنە دۆزەخ.. دواتر گەنجەكە بە گریانەوە چوو تا چوویە لاى شاخێكی مەدینە، خۆی ون كرد و بە زنجیر دەست و گەردنى پێكەوە بەستەوەو هاوارى دەكرد خوایە ئەى مەولا و گەورەم ئەوە بوهلوولى كوڕی ذوئەیبە بە دەستبەستراوى و كۆت كراوى، دان دەنێت بە تاوانەكانیدا).[44]
بیرحى كوڕی عوسكر (رضي الله عنه)
ناوى بیرحی كوڕی عوسكری كوڕی وەتتارە،[45] وەك وەفد هاتوەتە خزمەت پێغەمبەرى خوا (صلى الله عليه وسلم).[46]
لە فەتحى میصردا بەشدارى كرد و لەوێیش مایەوە.[47]
بیلز(رضي الله عنه)
سەبارەت بە ناوى ئەم هاوەڵە چەند رایەك هەیە، ناوى بە بیلز یان بیرز یان مالیك هاتووە، باوكى ئەبولعشراء بوو.[48]
[1] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص265.
[2] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص272.
[3] - أسد الغابة، ج1، ص251.
[4] - الآحاد و المثانى لابن أبي عاصم، الرقم 1945.
[5] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 18595، الآحاد و المثانى لابن أبي عاصم، الرقم 1945،
[6] - سنن الترمذي، الرقم 2420، سنن ابن ماجة، الرقم 4283، صحيح ابن حبان، الرقم 7253، مسند أحمد بن حنبل، الرقم 21575.
[7] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 320.
[8] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 284.
[9] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص284.
[10] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج7، ص 538.
[11] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص320.
[12] - أسد الغابة، ج1، ص 300.
[13] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص320.
[14] - أسد الغابة، ج1، ص 300.
[15] - أسد الغابة، ج1، ص 310.
[16] - مسند أحمد بن حنبل، الرقم 14454 و اللفظ له، سنن الترمذي، الرقم 2140، المعجم الكبير للطبراني، الرقم 1176، صححه الألباني في صحيح و ضعيف سنن الترمذي، الرقم 2163.
[17] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 330.
[18] - أسد الغابة، ج1، ص 311.
[19] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 1230، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1195، ضعفه الألباني في ضعيف الجامع الصغير و زيادته، الرقم 4552.
[20] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 332.
[21] - أسد الغابة، ج1، ص 312، ضعفه الألباني في ضعيف الجامع الصغير و زيادته، الرقم 2201.
[22] - المستدرك على الصحيحين، الرقم 7188.
[23] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 332.
[24] - أسد الغابة، ج1، ص 313.
[25] - المعجم الكبير للطبراني، الرقم 1228، معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني، الرقم 1196، أسد الغابة، ج1، ص 313.
[26] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص283.
[27] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 320.
[28] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 329.
[29] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص270.
[30] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص190.
[31] - أسد الغابة، ج1، ص 249.
[32] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص544.
[33] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص270.
[34] - الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج1، ص190.
[35] - الطبقات الكبرى لابن سعد، ج3، ص544.
[36] - أسد الغابة، ج1، ص 250.
[37] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص271.
[38] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص286.
[39] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص285.
[40] - أسد الغابة، ج1، ص 263.
[41] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص285.
[42] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 331.
[43] - أسد الغابة، ج1، ص 312، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 331.
[44] - أسد الغابة، ج1، ص 311، الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 331.
[45] - أسد الغابة، ج1، ص262.
[46] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص283.
[47] - أسد الغابة، ج1، ص262.
[48] - الإصابة في تمييز الصحابة، ج1، ص 285.